تاریخ ۱ آذر ۱۴۰۲
پوکی استخوان بیماری مزمنی است که بافت تشکیل دهنده استخوان‌ها در اثر ابتلا به آن به تدریج تحلیل می‌رود. چون پوکی استخوان علامتی ندارد یا علائم آن انگشت‌شمار است، از پوکی استخوان غالباً با اصطلاح “بیماری خاموش” یاد می‌شود. سرعت تحلیل رفتن استخوان به مرور زمان از سرعت تشکیل استخوان جدید پیشی می‌گیرد. در نتیجه کاهش تراکم استخوان باعث ضعیف شدن اسکلت بدن می‌شود، به گونه‌ای که استخوان‌ها را آسیب‌پذیرتر، شکننده‌تر و با خلل و فرج بیشتر به جا می‌گذارد؛ چنین استخوان‌های ضعیفی مستعد شکستگی است.
پوکی استخوان، در مقایسه با بسیاری از بیماری‌های استخوانی، قابل پیشگیری است یا حداقل می‌توان با اتخاذ اقداماتی مانند ورزش، تغذیه مناسب، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل، روند پیشرفت آن را کند کرد. در صورتی که اطلاعاتی درباره نشانه‌ها و علائم پوکی استخوان داشته باشید، می‌توانید به محض بروز این علائم، به یک متخصص مراجعه کرده و درمان مناسب را دریافت نمایید.
ساختار استخوان
استخوان بافت زنده‌ای است که پیوسته در حال رشد، بازسازی، جایگزینی و ترمیم است. سرعت تشکیل استخوان جدید از زمان تولد تا ۲۵ سالگی بیشتر از سرعت تحلیل رفتن استخوان است. استخوان‌ها در این مدت به موازات رشد بدن بزرگ‌تر می‌شوند و تراکم آنها نیز افزایش می‌یابد. افزایش تراکم استخوان همگام با بزرگ شدن آن میزان قدرت استخوان‌ها را تعیین می‌کند.
شکستن و ترمیم استخوان‌ها در بازه سنی ۲۵ ـ ۵۰ سال با سرعت یکسان رخ می‌دهد و حالت تعادلی برقرار می‌شود. تراکم استخوان در این مرحله از زندگی به بیشترین مقدار خود می‌رسد و استخوان‌ها نیز در قوی‌ترین وضعیت قرار دارند.
سرعت شکستن استخوان‌ها بعد از ۵۰ سالگی بیشتر از سرعت ترمیم استخوان‌ها می‌شود. هرچند این روند به معنای این است که همگی ما تحلیل رفتن استخوان و کاهش تراکم استخوان را تجربه می‌کنیم، اما همه ما لزوماً دچار پوکی استخوان نمی‌شویم.
خانم‌ها بعد از شروع یائسگی یک دوره کاهش سریع تراکم استخوان را تجربه می‌کنند؛ کاهش تراکم استخوان بعد از این مدت با سرعتی ثابت و کمتر ادامه پیدا می‌کند. نکته مهم در تمام مراحل زندگی این است که هر کاری در توان دارید برای بهبود سلامت استخوان انجام بدهید.
علائم شایع پوکی استخوان
پوکی استخوان معمولاً با علائم خاصی همراه نیست تا این که استخوان می‌شکند؛ حتی در آن زمان نیز برخی بیماران متوجه شکستن استخوان نمی‌شوند، به خصوص اگر شکستگی در ستون فقرات رخ داده باشد.
شکستگی در اثر وارد شدن ضربه‌ای با انرژی پایین می‌تواند علامت احتمالی ابتلا به پوکی استخوان باشد. نشانه‌ها و علائم دیگر پوکی استخوان عبارت است از:
- کوتاه شدن قد یا گوژپشتی
- احساس درد و ناراحتی در استخوان‌ها یا مفاصل
- کمر درد ناگهانی
شکستگی در اثر وارد شدن ضربه‌ای با انرژی کم
اکثر افراد شکستگی استخوان را تجربه می‌کنند، اما شکستگی معمولاً پی‌آمد وارد شدن ضربه‌ای شدید است. شکستن استخوان بعد از افتادن از بلندی، تصادف خودرو یا آسیب‌های ورزشی منطقی است. اما وقتی استخوان در اثر وارد شدن نیرویی جزئی می‌شکند، احتمال پوکی استخوان وجود دارد.
کوتاه شدن قد یا گوژپشتی
شکستگی‌های فشاری در ستون فقرات ممکن است به طور غیرقابل تشخیصی باشند و علائم آن را معمولاً به کشیدگی و رگ به رگ شدن عضلات ستون فقرات نسبت می‌دهند. این نوع آسیب معمولاً زمانی رخ می‌دهد که چندین مهره آسیب ببینند و می‌تواند منجر به کوتاه شدن قد بیمار یا ایجاد انحنا در ستون فقرات شود. بیمارانی که شکستگی‌های فشاری دارند، معمولاً قد کوتاه و گوژپشت دارند.
درد مفصلی یا استخوانی غیرقابل توضیح
درد مفصلی و استخوانی علل متعددی دارد که یکی از آنها پوکی استخوان است. چنانچه استخوان‌ها به اندازه کافی برای نگه داشتن وزن بدن قوی نباشند، فرد مستعد آسیب‌دیدگی می‌شود. درد مفصلی یا استخوانی غیرقابل توضیح در اثر تحلیل رفتن سلامت استخوان بروز می‌یابد.
کمردرد ناگهانی
کمردردی که ناگهان و بدون علت مشخص شروع شود، می‌تواند نشانه شکستگی فشاری ستون فقرات باشد.
کشیدگی عضلات می‌تواند منجر به کمردرد شود، اما اگر عامل‌های خطر پوکی استخوان درباره‌تان صدق می‌کند و نمی‌توانید علت مشخصی برای کمردردتان پیدا کنید، بهتر است به متخصص مراجعه کنید.
نداشتن علائم
به خاطر داشته باشید که بسیاری از بیماران مبتلا به پوکی استخوان با هیچ گونه علائمی مواجه نمی‌شوند تا آن که پس از شکستن استخوان متوجه ابتلا به پوکی استخوان می‌شوند.
به همین دلیل بهتر است که عامل‌های خطر ابتلا به پوکی استخوان را بشناسید. هرچند بعضی عامل‌های خطر پوکی استخوان از قبیل زن بودن و سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان قابل کنترل نیستند، عامل‌های دیگری مانند سیگار کشیدن، عدم فعالیت و کم بودن مصرف کلسیم قابل اصلاح هستند. اگر هر کدام از این عامل‌های خطر درباره‌تان صدق می‌کند، بهتر است مراقب بروز علائم دیگر باشید و برای اطمینان به متخصص مراجعه کنید.
هرچه عامل‌های خطر بیشتری وجود داشته باشد، به همان نسبت احتمال ابتلا به پوکی استخوان بالاتر می‌رود.
علائم نادر پوکی استخوان
پوکی استخوان نشانه‌های دیگری نیز دارد که به اندازه علائم فوق متداول نیستند.
کاهش قدرت در دست گرفتن اشیاء
شواهد روزافزون نشان می‌دهد که کاهش قدرت در دست گرفتن اشیاء عامل مطمئنی برای پیش‌بینی کردن احتمال ابتلا به پوکی استخوان است. البته کاهش قدرت گیرایی دست می‌تواند علامت مشکلات دیگری مانند آرتروز نیز باشد؛ درهر حال نوع مشکل و علت ابتلا به آن را باید پزشک مشخص کند.
کاهش تناسب اندام
ارتباط بین تناسب اندام و پوکی استخوان تاحدی مانند مسئله مرغ و تخم مرغ است، در هر حال کاهش کلی تناسب اندام با پوکی استخوان ارتباط دارد. این مورد یکی از دلایل مهم ضرورت ورزش کردن، به ویژه به موازات افزایش سن است.
بیماری لثه
نتایج بعضی پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که بین پوکی استخوان و بیماری لثه (عقب رفتن لثه و از دست دادن استخوان) ارتباط وجود دارد. اما در پژوهش‌های دیگر ارتباط معناداری یافت نشده است.
بعضی درمان‌های پوکی استخوان اثر نامطلوبی بر سلامت دهان و دندان دارد، بنابراین قبل از شروع درمان از عوارض جانبی احتمالی آن اطلاع حاصل کنید.
عوارض پوکی استخوان
شکستگی استخوان بارزترین عارضه پوکی استخوان است. شکستگی، به ویژه شکستگی مفصل ران یا ستون فقرات، می‌تواند بسیار جدی باشد و سلامتی را به شدت به خطر بیندازد.
استخوان‌های بیماران مبتلا به پوکی استخوان در اثر وارد شدن نیروهایی مکانیکی می‌شکند که در شرایط عادی منجر به شکستگی نمی‌شود. برای مثال زمین خوردن از ارتفاعی معادل قد یا کمتر نباید باعث شکستگی شود، اما استخوان‌های شکننده بیماران دچار پوکی استخوان در پی سقوط از چنین ارتفاع اندکی هم می‌شکند.
اکثر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نتیجه زمین خوردن در خانه است.
تشخیص
متخصصین پوکی استخوان را به یکی از دو روش زیر تشخیص می‌دهند:
- وجود شکستگی‌های فشاری ناشی از آسیب‌پذیر بودن استخوان‌ها به خصوص در ستون فقرات، مفصل ران، مچ دست، استخوان بالای بازو، دنده و لگن
- از طریق سنجش تراکم مواد معدنی استخوان
چنانچه متوجه وجود علائم فوق شدید یا اگر عامل‌های خطر پوکی استخوان را داشتید، بهترین کار این است که غربالگری پوکی استخوان را انجام بدهید.
غربالگری پوکی استخوان و تشخیص زودهنگام آن یا تشخیص دادن استئوپونی (کاهش تراکم استخوان) خطر شکستگی استخوان را در آینده کاهش می‌دهد.
درمان پوکی استخوان
پوکی استخوان را می‌توان به روش موثری مدیریت کرد. پزشک نقش مهمی در مدیریت پوکی استخوان دارد. پزشک در مدیریت روزمره عارضه به بیمار کمک می‌کند و در صورت لزوم او را به مراکز درمانی مناسب معرفی می‌کند.
در صورت تجربه عوارض پوکی استخوان باید تحت نظر متخصص روماتولوژی یا غدد باشید.
مصرف دارو
پزشک داروی مناسب را با توجه به سن و وضعیت سلامتی عمومی بیمار و خطر شکستگی تجویز می‌کند. داروهای درمان پوکی استخوان اثرات زیر را به جا می‌گذارند:
- کند کردن سرعت کاهش تراکم استخوان: داروهای ضدپوکی استخوان یا داروهای ضدجذب
- افزایش سرعت تشکیل استخوان: داروهای آنابولیک
داروهای ضدجذب
پزشکان عموماً داروهای ضدجذب را برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌کنند.
داروهای آنابولیک
داروهای آنابولیک برای درمان بیماران مبتلا به پوکی استخوان شدید تجویز می‌شود.
درمان جایگزینی هورمون (HRT )
درمان جایگزینی هورمون یکی از روش‌های درمان پوکی استخوان برای خانم‌هایی است که یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند. پزشک خطرها و مزایای درمان و مدت زمان هورمون درمانی را با دقت برای هر بیمار تعیین می‌کند.
کلسیم
استخوان‌ها مانند بانک کلسیم عمل می‌کنند و بخش اعظم کلسیم بدن در استخوان‌ها ذخیره می‌شود. اگر کلسیم کافی از رژیم غذایی دریافت نکنید، بدن کلسیم مورد نیاز را از استخوان‌ها تامین خواهد کرد. چنانچه بدن دائماً کلسیم از استخوان‌ها برداشت کند، استخوان‌ها به مرور زمان ضعیف و ضعیف‌تر خواهد شد.
افراد بزرگسال هر روز به ۱۰۰۰ ـ ۱۳۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند میزان دقیق کلسیم مورد نیاز بدن به سن هر فرد بستگی دارد.
کلسیم در مواد غذایی بسیاری مانند لبنیات، پرتقال، ماهی ساردین و سالمون، بادام، توفو، خوراک لوبیا چیتی و سبزیجات سبزبرگ وجود دارد.
اگر فکر می‌کنید که کلسیم کافی را از رژیم غذایی دریافت نمی‌کنید، به پزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم مکمل برایتان تجویز کنند. همچنین می‌توانید با متخصص تغذیه درباره روش‌های دریافت کلسیم بیشتر از رژیم غذایی مشورت کنید.
ویتامین دی
وقتی پوست در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، ویتامین D تولید می‌شود. وجود ویتامین دی برای داشتن استخوان‌هایی قوی ضروری است، چون ویتامین D:
- جذب کلسیم را افزایش می‌دهد.
- میزان کلسیم را در خون تنظیم می‌کند.
- اسکلت بدن را تقویت می‌کند.
- خطر زمین خوردن را به دلیل بهبود عملکرد عضلات کاهش می‌دهد.
نور خورشید مهم‌ترین منبع ویتامین D است، بنابراین اجازه بدهید که پوست دست‌ها، صورت و بازوهایتان هر روز با آفتاب تماس داشته باشد. مدت زمان قرار گرفتن زیر نور خورشید به محل زندگی، فصل و رنگ پوستتان بستگی دارد.
مقدار کمی ویتامین D در غذاهایی مانند ماهی‌های چرب (ماهی سالمون، خال‌مخالی و شاه ماهی)، جگر، تخم مرغ و غذاهای غنی شده مانند مارگارین و شیر کم‌چرب نیز وجود دارد. اکثر افراد نمی‌توانند که ویتامین D کافی را فقط از رژیم غذاییشان دریافت کنند.
ورزش
علاوه بر رعایت یک رژیم غذایی غنی از کلسیم و مصرف کافی ویتامین D، ورزش منظم نیز ضروری است تا استخوان‌ها سالم باقی بمانند. ورزش منظم و مناسب، عضلات و استخوان‌ها را تقویت می‌کند و باعث بهبود تعادل و انعطاف‌پذیری می‌شود که در نتیجه خطر زمین خوردن و شکستگی را کاهش می‌دهد. ورزش‌هایی که وزن بر روی استخوان‌ها اعمال می‌شود، بهترین گزینه هستند زیرا این ورزش‌ها از طریق روش‌های مختلفی استخوان‌ها را تحریک می‌کنند.
به علاوه ورزش فواید زیر را نیز دارد:
- حفظ سلامت استخوان‌ها در دوران بزرگسالی
- پیشگیری از کاهش تراکم استخوان پس از یائسگی یا کند کردن سرعت کاهش تراکم استخوان
- کاهش خطر زمین خوردن به دلیل بهبود تعادل و هماهنگی
اگر مطمئن نیستید که چه ورزشی برایتان مناسب است، با متخصصینی مانند متخصص فیزیوتراپی یا فیزیولوژی ورزشی مشورت کنید.
زمین خوردن و شکستگی
پوکی استخوان علات مشخصی ندارد و بدون درد است، اما استخوان را ضعیف‌تر می‌کند و خطر شکستگی آن را افزایش می‌دهد. شکننده شدن استخوان باعث بروز درد، ناتوانی و در بعضی موارد کاهش استقلال بیمار می‌شود.
هر استخوانی ممکن است در اثر پوکی استخوان بشکند، اما شکستگی ناشی از پوکی استخوان عموماً در استخوان‌های مچ دست، ستون فقرات و مفصل ران مشاهده می‌شود.
استخوان‌ها غالباً در پی زمین خوردن می‌شکند. هرچه سن بالاتر می‌رود، خطر زمین خوردن نیز بیشتر می‌شود. حتی یک زمین خوردن ساده می‌تواند منجر به شکستگی استخوان‌های بیماران مبتلا به پوکی استخوان شود.
متداول‌ترین علل زمین خوردن عبارت است از:
- ضعیف شدن عضلات
- کاهش قدرت بینایی
- مشکلات تعادلی به دلیل ضعیف بودن عضلات، پایین بودن فشار خون، مشکلات گوش داخلی، مصرف بعضی داروها و تغذیه نامناسب
- وجود عامل‌هایی مانند فرش، حیوان خانگی و سیم که خطر زمین خوردن را در خانه افزایش می‌دهد.
اقدامات متفاوتی را می‌توانید برای کاهش خطر زمین خوردن انجام بدهید. برای دریافت اطلاعات و توصیه‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
ترک سیگار
سیگار عامل ابتلا به بیماری‌های متعدد از جمله پوکی استخوان است.
