تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۴۰۳
مجموعه تغییراتی است در مدت زمان طولانی که به صورت فرسایش و تخریبی در غضروف مفاصل ایجاد می شود و با درد، تورم، بزرگ شدن مفصل، وجود حساسیت و کاهش دامنه حرکتی همراه می باشد که در صورت مبتلا شدن مهره های ناحیه کمر عارضه آرتروز کمر به وجود می آید.
آیا ارتروز کمر و ستون فقرات انواع مختلفی دارد؟
شایعترین نوع آرتروز ستون فقرات و کمر استئوآرتریت (OA) است. استئوآرتریت با بالا رفتن سن و در نتیجه فرسایش ستون فقرات ایجاد می‌شود. با گذشت زمان مهره‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ها به تدریج ضعیف شده و به تدریج باعث بروز علائم آرتروز کمر می‌شوند.
گاهی اقوات همه انواع آرتروز که می‌توانند ستون فقرات تأثیر را درگیر کنند تحت عنوان ﺍﺳﭙﻮﻧﺪﯾﻠﻮز آﺭﺗﺮﯾﺖ (اسپوندیلوز به معنی مهره است) نام‌گذاری می‌شوند:
- اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات ، که باعث می‌شود برخی مهره‌های ستون فقرات به هم جوش بخورند
- آرتریت راکتیو یا سندرم رایتیر که در اثر نوعی واکنش بدن به عفونت قسمت دیگری از بدن ایجاد می‌شود
- آرتروز پسوریاتیک یا ورم‌مفاصل پسوریاتیک ، که در بعضی از افرادی که بیماری پوستی پسوریازیس دارند رخ می‌دهد
- آرتروز مرتبط با با بیماریهای التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو
شکل دیگری از آرتروز که ممکن است کمر یا گردن را درگیر کند، آرتریت روماتوئید (RA) است که یک بیماری خود ایمنی است و باعث التهاب مفاصل می‌شود. آرتریت روماتوئید و اسپوندیلوز آرتریت معمولا بیماریهای سیستمیک هستند، به این معنی که بر کل بدن فرد تأثیر می‌گذارند. اگر به این نوع آرتروز مبتلا باشید ، به احتمال زیاد علائم دیگری مانند خستگی و علائم شبه آنفولانزا را نیز در خود دارید.
◄آیا انواع آرتروز کمر و علل بروز آن مشخص شده است
آرتروز کمر به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. افزایش سن مهمترین عامل در تولید عارضه آرتروز است و به همین دلیل این بیماری در افراد مسن ( معمولاً بعد از سن ۳۰ سالگی ) بیشتر دیده می شود. علل بروز آرتروز اولیه مشخص نشده است ولی برای بروز آرتروز ثانویه کمر بیماریهای روماتیسم مفصلی، سل، جراحی ستون مهره ها، بیماریهای عفونی و … شناسایی شده اند.
عامل خطر اصلی ابتلا به آرتریت روماتوئید سن است. این بیماری اغلب در افراد میانسال و سالخورده اتفاق می‌افتد ، اما عوامل خطر دیگری نیز دارد از جمله:
- اضافه وزن یا چاقی
- سابقه خانوادگی ابتلا به آارتروز
- آسیب دیدگی یا جراحی کمر
- بلند کردن مکرر اشیاء سنگین و انجام دادن مکرر کارهایی در ارتفاع بالاتر از سر
- سیگار کشیدن
مردانی که در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال و کسانی که سابقه خانوادگی ابتلا به اسپوندیلوز آرتریت دارند، بیشتر احتمال دارد که به آرتریت روماتوئید و اسپوندیلوز آرتریت مبتلا شوند.
◄چه مواردی برای توجیه علل بروز درد وجود دارد
آرتروز معمولاً در مراحل اولیه با درد ملایم و خفیف همراه است. دردی که برای بیمار قابل تحمل است و با استراحت کاهش می یابد. اما با پیشرفت بیماری ، بیمار در هنگام استراحت نیز وجود درد را گزارش می کند. حال برای توجیه علل بروز درد می توان به مواردی چون فشردگی مهره ها، افزایش فشار در ناحیه کمر، عدم تحمل فشار زیاد به وسیله عضلات مربوطه، ایجاد زواید استخوانی اضافی و تحریک رشته های عصبی، اشکال در خون رسانی به مهره ها، بیماریهای التهابی و جابجایی مهره ها اشاره نمود. البته در یافته های رادیوگرافی، کاهش فاصله مهره ها، کم شدن ضخامت دیسک مهره ای، ساییده شدن لبه های مهره ها و زواید استخوانی شکل گرفته نیز مشهود می باشد و از آنجا که در حدود ۸۰ درصد از دیسک بین مهره ای را آب تشکیل می دهد، افزایش سن باعث کاهش آب دیسک شده و با کم شدن ضخامت دیسک، توان تحمل و تعدیل فشارها نیز کاهش می یابد و درد و محدودیت حرکتی خود را نشان می دهد. اینچنین گفته اند که آرتروز غرامتی است که هر کس در سن پیری باید بپردازد.
◄آرتروز همواره با درد به سراغ انسان می آید
دردهای آرتروز با علایم و تغییرات ایجاد شده نسبت مستقیم ندارند. یعنی بیمارانی وجود دارند که تغییرات شدید استخوانی در ناحیه کمر آنها وجود دارد ولی هیچگونه دردی را گزارش نمی کنند. بر عکس افرادی هستند که آرتروز در آنها به تازگی شروع شده است ولی از دردهای شدید شکایت دارند. اما بطور معمول، انحراف و تغییر شکل بیشتر، با درد بیشتری توأم می باشد.
راه های تشخیص آرتروز کمر
پزشکان ارزیابی کاملی را انجام داده و سؤالاتی از شما می‌کنند تا تصویر شفافی از وضعیت خاص شما به دست آورند.
این سوالات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- شرایط سلامتی و بیماریهای گذشته و فعلی و داروهایی که استفاده می‌کنید.
- نحوه عملکرد شما در زندگی روزمره (ممکن است از شما بخواهند پرسشنامه‌ای را پر کنید.)
- چگونگی شروع و ایجاد علائم
- مدت زمانی که این علائم را داشته‌اید
- محلی از بدن که علائم در آن بروز کرده است
- چگونگی و زمانی که درد ایجاد می‌شود
پس از آن پزشک معاینه بدنی انجام داده و ممکن است:
- وضعیت بدنی شما را ارزیابی کرده و دامنه حرکت ستون فقرات را اندازه‌گیری کند
- حرکت ستون فقرات و اندام‌های انتهایی (بازوها یا پاها) در ناحیه درگیر ارزیابی کند
- عملکرد عصبی شما را با استفاده از تست رفلکس ، احساس و قدرت بررسی کند
- نحوه حرکت شما را حین انجام فعالیت‌های معمولی مشاهده و بررسی کند
- میزان تعادل شما را برای تعیین احتمال سقوط و افتادن بررسی کند.
اطلاعات به دست آمده طی معاینات و ارزیابی به پزشک کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی برای کاهش ناراحتی ، افزایش کیفیت زندگی و بهبود حرکت برای شما تجویز کند.
اگر پزشک به این مساله مشکوک شود که شاید علت درد شما یک بیماری زمینه‌ای باشد ، ممکن است از شما بخواهد تصویربرداری‌های تشخیصی از قبیل موارد زیر را انجام دهید:
- تصویربرداری با اشعه ایکس
- سی تی اسکن (CT)
- و ام آر آی (MRI)
فیزیوتراپی برای درمان آرتروز کمر
فیزیوتراپی، چه برای کمر درد و چه برای توانبخشی پس از آسیب دیدگی‌های ورزشی مفید است. گزینه‌های درمانی بدون درد فیزیوتراپی شامل موارد زیرند:
- تمرینات کششی: جراحی ، بالا رفتن سن و مشکلات اسکلتی عضلانی مانند آرتروز و پوکی استخوان ممکن است باعث التهاب و خشکی مفاصل و ماهیچه‌ها شده و حرکات شما را محدود کنند. متخصصین فیزیوتراپی شما را قدم به قدم در انجام تمرینات کششی برای قسمت‌های خاصی از بدن به منظور بازگرداندن انعطاف پذیری ، تقویت حرکت مفاصل و عضلات راهنمایی می‌کنند.
- تمرینات تقویت و ثبات هسته: متخصصین فیزیوتراپی می‌توانند تمریناتی را به شما توصیه کنند که کمک می‌کنند تا عضلات مرکزی/ هسته (عضلات ناحیه لگن و کمر) تقویت شده و بتوانند به خوبی از کل بدن پشتیبانی کنند.
- درمان دستی: در این روش از تکنیک‌های متحرک‌سازی مفصل که نوعی حرکت غیرفعال مفصل توسط یک فیزیوتراپیست است و می‌تواند باعث کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل شود استفاده می‌شود. ماساژ بافت نرم یا بافت عمقی نیز ممکن است در این ناحیه اعمال شود.
- یخ درمانی و گرما درمانی: استفاده از گرما درمانی یا سرما درمانی بر روی عضلات می‌تواند باعث تحریک جریان خون ، کاهش تورم ، کاهش درد مفاصل ، متوقف کردن اسپاسم در قسمت تحتانی کمر و گردن و شل شدن عضلات این نواحی شود.
- اولتراسوند تراپی: اولتراسوند تراپی، با فرستادن امواج صوتی با فرکانس بالا به بدن باعث تحریک بافت‌های عمیق بدن می‌شود. ارتعاشات حاصل از امواج صوتی به تحریک جریان خون و تسهیل روند بهبودی کمک می‌کند. این روش همچنین می‌تواند برای بهبود متابولیسم و تقویت اتصال استخوان‌ها استفاده شود.
- لیزر درمانی سرد (کم توان): این درمان احیاء نوری( فوتو بیو‌استیمولیشن) باعث بهبود گردش خون، کاهش التهاب و خشکی مفاصل شده و تولید سلول‌هایی از بدن که روند بهبودی را تقویت می‌کنند تحریک می‌کند. پزشکان در این روش از دو لیزر با طول موج‌های متفاوت ۸۱۰ نانومتر و ۹۰۴ بسته به عمق مورد نیاز برای نفوذ لیزر استفاده کرده‌اند و تاکنون به نتایج خارق العاده‌ای دست یافته‌اند.
- الکترواستیمولیشن: در این روش جریان الکتریکی را از ناحیه‌ای که نیاز به درمان دارد عبور می‌دهند. این کار به تسکین درد و تحریک عضلات و اعصاب این ناحیه کمک می‌کند.
- شاک ویوتراپی: در این روش امواج ماوراء صوت پر شدت از طریق یک وسیله دستی مخصوص به ناحیه تحت درمان منتقل می‌شود.
◄اثر ورزش در تسکیل دردهای ناشی از آرتروز
در گذشته تصور می شد که ورزش کردن برای افراد مبتلا به آرتروز زیان بخش است و برخی نیز عقیده داشتند که ورزش یکی از عوامل بروز این بیماری می باشد. اما بررسیها و تجربیات سالهای اخیر این مسئله را به اثبات رساند که چنانچه ورزش با نظر پزشک انجام شود در کم کردن یا از بین بردن درد تأثیر دارد و تحرک و نرمی بدن بیماران را افزایش می دهد. به همین جهت در بعضی از کشورها برنامه های ورزشی خاصی چه در داخل و چه در خارج آب برای بیماران توصیه شده است. حتی افراد معلولی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند نیز برخی از آنها را انجام می دهند. حرکات ورزشی در استخری که آب آن نسبتاً گرم باشد یک نوع از این ورزشهاست. چون وزن بدن در آب کاهش می یابد به همین خاطر بیماران راحت تر حرکات بدنی را در آب انجام می دهند. حتی آنهایی که در خشکی قادر به ورزش کردن نیستند در آب به آسانی حرکات لازم را انجام می دهند و از آن لذت می برند.
معمولاً این نوع ورزش در استخرهای کم عمق صورت می گیرد تا برای کسانی که شنا نمی دانند مشکلی وجود نداشته باشد. بسیاری از افرادی که در آب ورزش می کنند آمادگی بدنی خود را افزایش داده از دردهای ناشی از آرتروز کمتر رنج می برند. آنها حتی می توانند کارهای روزانه راتا حدی انجام دهند که به کمک دیگران کمتر احتیاج پیدا کنند.
◄توصیه های حرکتی و درمانی
۱- اگر آرتروز، مفاصل بیشتری را درگیر کرده باشد یکی از بهترین روشهای درمانی استفاده از آب گرم است. ( هیدروتراپی با آب گرم ) منظور از مفاصل بیشتر یعنی هم در پاها و هم در کمر، درد آرتروزی احساس شود.
۲- قوس کمر در این بیماران باید بررسی شود. اگر قوس کمر کاهش یافته باشد باید تمرینات تقویت کننده عضلات ناحیه پشت را انجام دهد و اگر افزایش یافته باشد، باید از تمریناتی که باعث تقویت عضلات ناحیه شکم می شود استفاده کند. اگر قوس کمر در حد نرمال بود باید تمرینهایی که باعث تقویت عضلات ناحیه پشت و کشیده شدن عضلات ناحیه شکم و حرکاتی که تقویت کننده عضلات شکم می باشد انجام دهد. از هر حرکتی که بیمار اظهار رضایت کرد و دردش کاهش یافت، آن را به او توصیه می کنیم که ضد حالتی باشد که بدن او احساس راحتی می کند. این بیماران بایستی از انجام کارهای سنگین، برداشتن اجسام سنگین، خم و راست شدن و خوابیدن بر روی تختهای نرم پرهیز کنند.
۳- ماساژ و گرم نگهداشتن موضع درد از نکات دیگری است که باید مورد توجه بیمار قرار گیرد.
۴- به بیماران توصیه می کنیم از داروهای گیاهی مانند زنجفیل استفاده نمایند، میزان مصرف این داروی گیاهی باید با توجه به میزان تحمل فرد تعیین شود.
◄تمرینات حرکتی برای مبتلایان به آرتروز کمر
آرام و با ستون فقراتی عمود بر نشیمنگاه روی صندلی بنشینید. دستها را روی کاسه زانو بگذارید و با فشاری آرام روی عضله های باسن، عضله های شکم را به داخل ببرید به نحوی که گودی کمر و فشار نرمی را بر آن احساس کنید. سپس کتفها را در حالی که سر ما خم نباشد به عقب فشار دهید و مانند حالت عادی، دم و بازدم را بطور کامل انجام دهید و ۱۵ ثانیه در همان حالت بمانید. تمرین را پس از سه بار تکرار در سه نوبت در طی روز انجام دهید.
مانند حرکت قبل آرام و با ستون فقراتی عمود بر نشیمنگاه روی صندلی بنشینید. سپس دودست را به عقب برده و کتفها را به طرف عقب و به سوی یکدیگر فشار دهید، کتفها را حدود ۵ ثانیه نگه داشته و سپس آنها را به طرف جلو و بالا فشار دهید، دقت کنید که سر پیوسته به سوی بالا بوده و با فشاری آرام روی عضله های باسن، عضله های شکم را به داخل ببرید به نحوی که گودی کمر و فشار نرمی را بر آن احساس کنید و با این کار عضله های باسن و شکم شما منقبض می شوند این تمرین را سه بار تکرار کنید و در سه نوبت در طی روز انجام دهید.
در نقطه ای از استخر بایستید طوری که آب تا زیر سینه شما باشد سپس، دو دست را بالا ببرید و در حالی که بدن ثابت است، دستها را حول محور شانه از عقب به جلو به چرخش درآورید و این حرکت را چند بار تکرار کنید.
در مکانی از استخر بایستید. طوری که آب تا زیر شکم شما برسد، سپس تا آن اندازه از ناحیه کمر خم شوید که یک زاویه قائمه به وجود آید، در این حال باسن را در جهت چپ و راست و به صورت نیم دایره به چرخش درآورید.
راه های پیشگیری از آرتروز کمر
راهکارهای فراوانی وجود دارند که می‌توانید به تنهایی برای کاهش خطر صدمات ، به حداقل رساندن کمردرد و جلوگیری از عود و بهبودی سریع ناراحتی‌های کمر خود انجام دهید. بیشتر این راهکارها در ایجاد عادات سبک زندگی سالم خلاصه می‌شوند. در اینجا شش مورد از این راهکارها که انجام آن باعث سلامتی کمر شما می‌شود را ارائه می‌کنیم:
ورزش
چه بیمار باشید و چه سالم، یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید برای خودتان انجام دهید و در آن ثابت قدم بمانید این است که از نظر جسمی فعال باشید. یک برنامه ورزشی منظم و متنوع می‌تواند باعث تسکین درد و خشکی ، تقویت عضلات و استخوان‌ها ، کالری سوزی، بهبود انعطاف پذیری ، افزایش انرژی ، بهبود خواب ، بهبود خلق و خو، افزایش حس سلامتی و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی و برخی سرطان‌ها شود.
اگر کمر شما آنقدر خشک و دردناک است که حتی تصور نمی‌کنید بتوانید ورزش کنید ، خوب است در مورد تمریناتی که ممکن است برای شما مناسب باشند با پزشک یا فیزیوتراپیست خود صحبت کنید. در ابتدا با روندی آرام شروع کنید، برای خود هدف‌های کوچکی تعیین کنید و به تدریج بر شدت کار بیافزایید.
یکی از انواع ورزش‌هایی که برای افرادی که به نحوی مشکلات کمر و یا آرتروز کمر دارند ، ایمن و مفید است ، تمرینات داخل آب هستند.
وضعیت بدنی مناسب
دانستن شیوه صحیح نشستن ، ایستادن ، راه رفتن و بلند کردن اشیاء به جلوگیری از کمردرد کمک می‌کند. و از آن طرف، عادات نادرستی مانند خمیده و شل و ول بودن ، قوز کردن پشت میز کار و یا حتی عقب دادن زیاد شانه‌ها در حالی که باسنتان را بیرون داده‌اید (که با عنوان پشت تابدار شناخته می‌شود) به ستون فقرات فشار وارد می‌کنند.
برای ارزیابی وضعیت بدنی خود می‌توانید این کار را امتحان کنید: به پهلو در برابر یک آینه قدی بایستید طوری که وقتی سر خود را می‌چرخانید ، بتوانید نیمرخ خود را ببینید. حال تصور کنید که یک رشته نخ که وزنه‌ای به آن متصل است از بالای سر تا کف پاهایتان کشیده شده است. به آینه نگاه کنید و تصور کنید که نخ کجا قرار می‌گیرد. اگر صحیح ایستاده باشید ، نخ باید از پشت گوش ، جلوی شانه ، مرکز لگن ، پشت زانو و جلوی مچ پا عبور کند.
برای بهبود وضعیت بدنی خود ، تمرین کنید که به شکلی بایستید کنید که نخ فرضی مذکور از نقاط ذکر شده عبور کند.
حفظ وزن در محدوده سالم
اضافه وزن مرکز ثقل بدن را به سمت جلو حرکت می‌دهد و باعث وارد آمدن فشار بیشتر بر قسمت تحتانی کمر می‌شود. حفظ وزن در محدوده سلامتی و یا کاهش وزن در صورت اضافه وزن خطر کمردرد را کاهش می‌دهد. اگر در حال حاضر کمر درد دارید ، کاهش وزن ممکن است باعث بهتر شدن آن شود. آیا برای کاهش وزن کمک نیاز دارید؟
خوردن غذاهایی که استخوان‌ها را تقویت می‌کند
دریافت کلسیم و ویتامین کافی به قوی نگه داشتن استخوان‌ها کمک کرده و خطر ابتلا به پوکی استخوان، که ممکن است منجر به شکستگی دردناک و گاه ناتوان کننده مهره‌ها شود را کاهش می‌دهد.
- کلسیم: اگر بین ۱۹ تا ۵۰ سال سن دارید ، روزانه به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. اگر ۵۱ ساله یا بالاتر هستید ، روزانه به ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. اگر هم اکنون پوکی استخوان دارید ، ممکن است پزشک تشخیص دهد که باید کلسیم بیشتری مصرف کنید. منابع غنی از کلسیم شامل لبنیات ، کنسرو ماهی قزل آلا با استخوان و سبزیجات برگی سبز رنگ هستند. اگر از رژیم غذایی خود به اندازه کافی کلسیم دریافت نمی‌کنید ، در مورد استفاده از مکمل کلسیم با پزشک خود صحبت کنید.
- ویتامین D: ویتامین D از این جهت برای سلامتی ستون فقرات مهم است که به بدن کمک می‌کند تا از کلسیم دریافت شده از غذاها برای تقویت استخوان‌ها استفاده کند. بدن ما در واکنش به نور خورشید که پوست تابیده می‌شود ویتامین D تولید می‌کند. اگر مدت زمان کمی را بیرون از خانه می‌گذرانید و هنگام بیرون آمدن از خانه از ضد آفتاب‌های قوی استفاده می‌کنید ، ممکن است بدنتان به ویتامین D بیشتر از آنچه خود تولید می‌کند نیاز داشته باشد. منابع غذایی ویتامین D شامل زرده تخم مرغ و غلات غنی شده هستند. شما می‌توانید از پزشک خود نیز در خصوص این که آیا به مکمل ویتامین D نیاز دارید یا خیر سؤال کنید.
استفاده از کفش مناسب
گاهی اوقات راه پیشگیری یا کاهش درد کمر صرفا پوشیدن یک جفت کفش مناسب است ، به خصوص اگر مجبور باشید زمان زیادی را در حالت ایستاده باشید یا راه بروید. به عنوان مثال کفش‌های پاشنه بلند و یا کفش‌هایی که کف ناصافی دارند می‌توانند باعث شوند وضعیت بدنی درست شما به هم بخورد که این به نوبه خود فشار اضافی بر کمر وارد می‌کند.
سیگار نکشید
تحقیقات حاکی از شیوع بالای مشکلات تنگی نخاع و کمردرد در افراد سیگاری است. یکی از دلایل احتمالی آن است که سیگار کشیدن به رگ‌های خونی که به نواحی کمر و پشت خونرسانی می‌کنند صدمه می‌زند. علاوه بر این ، سیگار کشیدن برای استخوان‌های نیز مضر است. سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر پوکی استخوان است و در صورت نیاز به عمل جراحی کمر ، ممکن است در روند بهبودی اختلال ایجاد کند. احتمال شکست نتایج جراحی‌های ستون فقرات که در افراد سیگاری انجام می‌شود به طور قابل توجهی بیشتر از نتایج همان جراحی‌ها در افراد غیر سیگاری است.
