تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲
اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) یا روماتیسم ستون فقرات، یک نوع بیماری آرتروز مادام‌العمر (مزمن) است. این بیماری اغلب در قسمت پایین کمر شروع می‌شود، اما می‌تواند به بالای ستون فقرات گسترش یابد. مفاصل و سایر قسمت‌های بدن نیز گاهی تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند. درجه تأثیر بیماری بر هر فرد ممکن است متفاوت باشد. برای درمان AS، گزینه‌هایی مانند فیزیوتراپی و داروها وجود دارند. در صورتی که شما مبتلا به AS هستید و علائمی مانند درد یا قرمزی چشم دارید، بهتر است به سرعت به پزشک خود اطلاع دهید. عارضه چشمی به نام یووئیت (uveitis) ممکن است جدی باشد، اما با درمان مناسب و به موقع، قابل درمان است.
اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟
اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات (AS) یک بیماری (مزمن) مفاصل (روماتیسمی) است. علت اصلی بروز این بیماری مشخص نیست. این بیماری به طور عمده بر ستون فقرات و مفاصل ساکروایلیک تأثیر می‌گذارد. گاهی اوقات مفاصل و سایر قسمت‌های بدن نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. کلمه ” آنکیلوزان ” به معنای پیوستن به یکدیگر یا فیوز شدن است. کلمه “اسپوندیلیت” به معنی التهاب ستون فقرات است. نوع التهاب در AS باعث می‌شود که مفاصل آسیب‌دیده به یکدیگر متصل شده و به یک استخوان تبدیل شوند.
قسمت پایین کمر معمولاً محل اصلی التهاب است
در AS، رباط‌های ستون فقرات در نقاط اتصال به استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) ملتهب می‌شوند. این التهاب به تدریج باعث تحریک سلول‌های سازنده استخوان در رباط‌ها برای رشد استخوان می‌شود. در طول زمان، این رشد استخوانی ممکن است بزرگتر شده و پل‌های استخوانی بین مهره‌های مجاور به وجود آورد. در نهایت، این موضوع می‌تواند منجر به اتصال (جوش) برخی از مهره‌ها شود و یک استخوان بزرگتر شکل بگیرد.
مفاصل ساکروایلیاک و رباط‌های مجاور آن‌ها نیز معمولاً تحت تأثیر این عارضه قرار می‌گیرند. این التهاب نیز می‌تواند در نهایت به همجوشی بین ساکروم و لگن ختم شود.
مناطق دیگری از بدن که ممکن است تحت تأثیر این آسیب قرار بگیرند
این بیماری همیشه محدود به ستون فقرات و مفاصل ساکروایلیاک نیست. در بعضی موارد، التهاب در مفاصل دیگر و در سایر قسمت‌های بدن در خارج از ستون فقرات (در ذیل شرح داده شده) رخ می‌دهد.
شناخت قسمت پایین کمر
ستون فقرات از استخوان‌های زیادی تشکیل شده است که روی یکدیگر قرار دارند. هر استخوان (مهره) شکل یک استوانه اسکوات است و بین هر مهره یک دیسک قرار دارد. این دیسک از ماده‌ای لاستیک مانند ساخته شده‌اند که باعث می‌شود ستون فقرات نسبتاً انعطاف پذیر باشد. رباط‌های قوی استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) را به یکدیگر متصل کرده و ستون فقرات را محکم می‌کند. در انتهای ستون فقرات پنج مهره با هم جوش خورده‌اند. آن‌ها یک استخوان مثلثی شکل به نام ساکروم را تشکیل می‌دهند. دو مفصل بزرگ در دو طرف پایین ستون فقرات وجود دارد که به وسیله‌ی آن‌ها به لگن متصل می‌شود. به این مفاصل، مفاصل ساکرولیلی گفته می‌شود، زیرا به ساکروم (استخوان) به استخوان اصلی لگن که به آن ایلیوم (iliac) می‌پیوندند.
چه کسانی دچار روماتیسم ستون فقرات می‌شوند؟
روماتیسم ستون فقرات معمولاً بین سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی شروع می‌شود، اما گاهی اوقات می‌تواند در کودکان و افراد مسن‌تر نیز بروز کند. شیوع این بیماری در بین مردان سه برابر بیشتر از زنان است. ممکن است سابقه خانوادگی از این بیماری وجود داشته باشد که دو یا چند عضو یک خانواده به آن مبتلا می‌باشند.
چه دلایلی باعث بروز روماتیسم ستون فقرات می‌شوند؟
علت این بیماری شناخته شده نیست. البته یک گرایش ارثی (ژنتیکی) قوی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد. به طور مثال، یک ارتباط قوی با ژنی به نام HLA-B27 وجود دارد. از هر ۱۰ بیمار مبتلا به AS تقریباً ۹ نفر از آن‌ها دارای این ژن است، این در حالی ست که کمتر از نفر ۱ از هر ۱۰ نفر در جمعیت عمومی این ژن را دارد. با این حال، داشتن این ژن بدان معنی نیست که شما لزوماً و خود به خودی دچار روماتیسم ستون فقرات خواهید شد. بیشتر افراد مبتلا به این ژن به روماتیسم ستون فقرات دچار نمی‌شوند. همچنین، برخی از افراد مبتلا به AS، اصلاً این ژن را ندارند. تصور می‌رود که چیزی ممکن است باعث شود که موجب تحریک و ابتلای این بیماری در افرادی شود که تمایلی ارثی به ابتلا به آن دارند و ژن HLA-B27 گرایش شدیدی را برای ابتلا به AS فراهم می‌کند. با این حال، علت اصلی برون بیماری تا کنون مشخص نشده است و سایر ژن‌ها و عوامل نیز ممکن است در ایجاد روماتیسم ستون فقرات نقش داشته باشند.
علائم روماتیسم ستون فقرات
شایع‌ترین علائم روماتیسم ستون فقرات (AS)، درد و خشکی کمر است.
کمردرد
کمردرد نشانه اصلی این بیماری است. درد معمولاً از ناحیه پایین کمر شروع می‌شود. ممکن است در ابتدا فکر کنید که این فقط یک کمردرد جزئی است؛ اما این درد معمولاً طی چند ماه به تدریج بدتر می‌شود. ممکن است در باسن و پایین ران خود درد داشته باشید. درد باسن ممکن است گاهی از یک طرف و گاهی از طرف دیگر احساس شود. سرفه یا زور زدن ممکن است درد را بدتر کند. استراحت باعث بهتر شدن این درد نمی‌شود. در واقع، این درد ممکن است شما را از خواب بیدار کند. در عوض، ورزش و تحرک داشتن معمولاً درد را کاهش می‌دهد. (این برخلاف بسیاری از دردهای غیر اختصاصی و شایع کمر است که ممکن است پزشک را برای تشخیص بیماری AS هشدار دهد.) این درد در ابتدا بیشتر در صبح بدترمی شود. دراز کشیدن در رختخواب بعد از بیدار شدن از خواب اغلب ناراحت کننده و دردآور است. با گذشت زمان و در طی روز، درد رفته رفته تسکین می‌یابد.
قسمت میانی (قسمت قفسه سینه) ستون فقرات ممکن است آسیب ببیند. در صورت رخ دادن این عارضه، مفاصل بین دنده‌ها و ستون فقرات نیز ممکن است دردناک شوند.
خشکی در ناحیه‌ی پایین ستون فقرات
خشکی می‌تواند اولین نشانه‌ی بسیار شدید و جدی باشد که هر روز صبح احساس می‌شود. این خشکی معمولاً با فعالیت و ورزش بهبود می‌یابد و در طول روز رفته رفته تسکین می‌یابد.
علائم دیگر مفاصل جدای از ستون فقرات
حدوداً از هر ۱۰ بیمار مبتلا به روماتیسم ستون فقرات، ۴ نفرشان تا اندازه‌ای دچار مشکلاتی در مفاصل دیگری از بدنشان می‌شوند. شایع‌ترین موارد شامل مفاصل واقع در لگن، زانوها، مچ پا و شانه‌ها می‌باشند. مفاصل مبتلا شده می‌توانند دردناک، خشک و متورم شوند.
التهاب تاندون‌ها و رباط‌ها
تاندون‌ها و رباط‌ها در قسمت‌های مختلف بدن (علاوه بر آن‌هایی که به مهره‌های ستون فقرات متصل هستند) ممکن است در جایی که به استخوان‌ها وصل می‌شوند ملتهب و دردناک شوند. نمونه‌های شایع این مورد شامل تاندون آشیل (تاندونوپاتی آشیل) است که ماهیچه‌های پشت ساق پا را به پاشنه متصل می‌کند و نیز جایی که عضلات قفسه سینه را به دنده‌ها متصل می‌شوند (کاستوکندریت).
التهاب بخشی از چشم (یووئیت)
یووئیت یک التهاب چشم است. از هر ۳ نفر بیمار مبتلا به روماتیسم ستون فقرات، ۱ نفر هراز گاهی دچار این التهاب می‌شود. اگر مبتلا به AS هستید و دچار چشم درد یا قرمزی چشم شده‌اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. در صورت ابتلا به یووئیت، درمان با قطره‌های چشم باید در اسرع وقت بعد از شروع علائم چشم شروع شود. درمان یووئیت معمولاً موفقیت آمیز است. اگرچه در صورتی که این عارضه به سرعت درمان نشود، می‌تواند منجر به از بین رفتن دائمی بینایی چشم (جزئی یا کامل) شود.
علائم عمومی
برخی از افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات معمولاً از علائم خستگی یا افسردگی شکایت دارند. کاهش وزن ناخواسته یا کم خونی گاهی اوقات در این بیماری رخ می‌دهد.
بیماری‌های مرتبط
برخی شرایط و بیماری‌های دیگر در افرادی که مبتلا به AS هستند، بیشتر از آنچه انتظار می‌رود شایع است. به طور مثال، افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات بیشتر از حد معمول در خطر ابتلا به بیماری‌های زیر را دارند:
- کولیت زخمی یا کولیت اولسروز
- بیماری کرون.
- پسوریازیس.
- ترد. شکننده شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان).
- فیبروز ریه.
- بیماری قلبی عروقی
- مشکلات دریچه قلب.
توجه: بیشتر افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات دچار این شرایط نمی‌شوند – فقط این که در افراد مبتلا به AS شایع‌تر از حد انتظار در جمعیت عمومی است.
تشخیص
این بیماری را می‌توان از روی علائم و عکس‌های رادیولوژی یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) تشخیص داد. آزمایش خون می‌تواند به تشخیص این بیماری نیز کمک کند، اما عمدتاً برای رد شرایط دیگر انجام می‌گیرد.
با پیشرفت بیماری، تغییراتی در تصاویر رادیوگرافی از مفاصل ساکروایلیاک و ستون فقرات مشاهده می‌شود. عکس رادیولوژی، استخوان‌ها (مهره‌ها) یی را که به تدریج به هم جوش خورده می‌شوند نشان می‌دهد. اگرچه، این تغییرات ممکن است چندین سال طول بکشد تا به حدی وخیم شوند تا در تصاویر رادیولوژی قابل‌مشاهده باشند.
تا همین اواخر، تغییرات در عکس‌های رادیولوژی، تنها راه برای تأیید صحت و تشخیص روماتیسم ستون فقرات بود. اخیراً، از اسکن MRI از مفاصل ساکروایلیاک برای تأیید تشخیص در مراحل اولیه استفاده می‌شود. اسکن MRI می‌تواند نمای دقیق‌تری را نسبت به روش سنتی و قدیمی رادیولوژی ارائه دهد و می‌تواند التهاب در مفاصل ساکروایلی را تشخیص دهد.
روماتیسم مفصلی چگونه پیشرفت می‌کند؟
شدت علائم AS ممکن است متغیر باشد و به طور معمول در طول زمان تغییر کند، گاهی کمتر و گاهی بیشتر می‌شود. عودهای ناگهانی التهاب گاهی اتفاق می‌افتد و باعث دوره‌های درد شدیدتر و سختی می‌شود. اگر مفاصل خارج از ستون فقرات هم تحت تأثیر این بیماری قرار گیرند، همزمان با علائم درد در کمر، علائم در این مفاصل نیز عود خواهد کرد. تعداد و فراوانی عود و شدت علائم، و همچنین مدت زمان آن‌ها ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد.
با گذشت زمان، ممکن است میزان حرکت و انعطاف پذیری ستون فقرات شما کاهش یابد. این اتفاق به این خاطر است که التهاب و رشد استخوانی باعث متصل شدن تدریجی برخی از استخوان‌های (مهره‌ها) به یکدیگر می‌شود. تعداد مهره‌های درگیر و میزان همجوشی در افراد مختلف متفاوت است. اگر این عارضه بسیار شدید باشد ممکن است کمر بیمار حالتی خمیده بگیرد.
درمان روماتیسم ستون فقرات
اهداف درمان عبارت‌اند از:
- کاهش درد و خشکی کمر.
- حفظ تحرک و انعطاف‌پذیری ستون فقرات تا حد ممکن
- کند کردن روند پیشرفت بیماری.
فیزیوتراپی و ورزش
قرار دادن بدن در وضعیت و حالتی مناسب یک تا حد ممکن و برنامه ورزشی و تمرین روزمره، برای کنترل AS بسیار حیاتی است. این کارها به شما کمک می‌کند تا طیف کاملی از حرکت ستون فقرات را حفظ کنید و ممکن است به جلوگیری از بدتر شدن وضعیت شما کمک کند. تصور می‌رود که تمرینات خاص و منظم می‌توانند میزان هرگونه تغییر شکلی در ستون فقرات را که ممکن است ایجاد شود محدود می‌کنند. این تمرینات همچنین ممکن است درد کمر را کاهش دهد. باید به طور معمول به فیزیوتراپیست مراجعه کنید تا در مورد تمرینات دقیق مناسب برای شما توصیه‌هایی ارائه دهد. انجام تمرینات در یک گروه ممکن است بسیار مفید باشد. تمرینات باید به بخشی عادی از زندگی تبدیل شود. بهتر است این تمرینات به بخشی روتین از زندگی روزمره‌تان تبدیل شوند،، این تمرینات را باید روزانه انجام داد.
دارو
داروهای مسکن
این داروها همچنین به عنوان داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) شناخته می‌شوند. یک دلیل مهم برای استفاده از این داروها، کاهش درد است تا بتوانید بدون اینکه ناراحتی زیادی داشته باشید، تمرینات منظم خود را انجام دهید.
گفته شده است که داروهای ضدالتهابی نه‌تنها می‌توانند علائم روماتیسم مفصلی را کاهش می‌دهد بلکه ممکن است باعث روند پیشرفت آن را کندتر سازد؛ بنابراین، توصیه ما این است که مرتباً آن‌ها را مصرف کنید و نه‌فقط در هنگامی‌که درد به سراغتان می‌آید. چندین داروی ضدالتهاب مختلف وجود دارد – مثل ایبوپروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن – البته انواع بسیار دیگری نیز وجود دارد؛ یعنی اگر یکی از آن‌ها مناسب نباشد ممکن است دیگری خوب باشد.
بروشوری که همراه قرص‌ها و در بسته‌بندی آن‌ها است لیست کاملی از عوارض جانبی احتمالی را نشان می‌دهد. مشخص نیست که کدام یک از داروهای NSAID مختلف در بهبود روماتیسم ستون فقرات بهتر از سایرین هستند.
مسکن‌های معمولی
اگر علائم خفیفی بین عود علائم اصلی و عمده‌ی بیماری وجود داشته باشد و شما نمی‌توانید مسکن ضدالتهابی مصرف کنید، ممکن است مصرف مسکن‌هایی مانند پاراستامول کافی باشد. همچنین می‌توانید علاوه بر داروی ضدالتهاب برای تسکین بیشتر درد، پاراستامول مصرف کنید
داروهای بیولوژیکی
در سال‌های اخیر، داروهای جدید و قدرتمندی که به سیستم ایمنی و دفاعی بدن اثر می‌گذارند، به بازار عرضه شده‌اند. این داروها توانایی کاهش اثرات مخرب AS بر روی مفاصل را دارند. این داروها به طور عمده به دو دسته تقسیم می‌شوند: درمان‌های بیولوژیکی و ایمونومدولاتورها (تنظیم کننده سیستم ایمنی). ایمونومدولاتورها در درمان آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) مفید هستند، اما تحقیقات نشان می‌دهند که در روماتیسم ستون فقرات تأثیر چندانی ندارند. با این حال، داروهای بیولوژیکی (معروف به بیولوژیک) تأثیر قابل توجهی در درمان روماتیسم ستون فقرات داشته‌اند.
داروهای بیولوژیکی موادی هستند که توسط ارگانیسم‌های زنده مانند گلبول‌های سفید شده کلون شده ساخته می‌شوند؛ به عبارت دیگر آن‌ها از لحاظ ژنتیکی مهندسی شده‌اند. آن‌ها به منظور هدف قرار دادن مولکول‌های خاص سیستم ایمنی بدن که در محل التهاب قرار دارند، طراحی شده‌اند. در روماتیسم ستون فقرات، ماده شیمیایی به نام فاکتور نکروز تومور سیتوکین آلفا (TNF-α) در ایجاد التهاب نقش دارد. برخی از داروهای گروهی به نام مهارکننده‌های TNF-alpha عملکرد این ماده شیمیایی را مسدود می‌کنند. در نتیجه آن‌ها التهاب را کاهش داده و از آسیب دیدن مفاصل جلوگیری می‌کنند. مهارکننده‌های TNF-alpha نیز بعضاً داروهای ضد TNF-α هستند.
مهارکننده‌های TNF-alpha اکنون به افرادی که مبتلابه روماتیسم شدید ستون فقرات هستند که به‌اندازه کافی به NSAIDs پاسخ نداده‌اند یا قادر به استفاده از آن‌ها نیستند، توصیه می‌شود.
این داروها را نمی‌توان به صورت قرص یا مایعات خوراکی و بلعیدنی مصرف کرد زیرا در معده از بین می‌رود، بنابراین به‌صورت تزریق زیرپوستی (به‌جز اینفلیکسیماب که باید در قطره چکان باشد) به بیمار داده می‌شود. می‌توانید یاد بگیرید که چگونه این کار را خودتان انجام دهید یا یک پرستار این کار را برای شما انجام می‌دهد. هر چند وقت یک بار به آن‌ها قرص داده می‌شود که این بستگی به دارویی که برایشان تجویز شده است دارد – می‌تواند از دو بار در هفته تا هر هشت هفته یک‌بار متفاوت باشد.
مشخص نیست که کدام یک از مهارکننده‌های TNF-alpha مؤثرتر یا ایمن‌تر از سایرین هستند.
داروهای دیگر
گاهی اوقات از داروهای دیگری استفاده می‌شود:
- یک داروی آستروئیدی که به طور مستقیم به مفصل بسیار ملتهب تزریق می‌شود، گاهی اوقات برای سهولت در علائم استفاده می‌شود. استروئیدهایی که به صورت قرص یا مایعات مصرف می‌شوند، برای درمان روماتیسم ستون فقرات مناسب نمی‌باشند.
- داروهای موسوم به بیس فسفونات برای درمان پوکی استخوان که همراه با AS ایجاد می‌شود، استفاده می‌گردد.
سایر درمان‌ها
سایر روش‌های درمانی که گاه برای این بیماری استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:
- گاهی اوقات دستگاه‌های تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) برای کاهش درد استفاده می‌شوند. (در این تکنیک، جریانات الکتریکی ریزی به داخل منطقه آسیب دیده وارد می‌شود).
- گرما – به عنوان مثال، دوش آب گرم – به خصوص هر روز صبح می‌تواند به کاهش درد کمک کند.
- بعضی از افراد به این نتیجه می‌رسند که ماساژ منظم آرام‌بخش است.
- جراحی به‌ندرت مورد نیاز است:
- حدوداً از هر ۲۰ بیمار مبتلا به AS نیاز به جراحی تعویض مفصل ران دارند، زیرا گاهی اوقات، لگن بیمار به خاطر روماتیسم ستون فقرات به شدت آسیب می‌بیند.
- برای اصلاح ناهنجاری شدید ستون فقرات به ندرت به جراحی نیاز است.
