زانوها به‌عنوان بزرگترین مفاصل بدن، به دلیل میزان فشار وارد شده بر آن‌ها و تحمل وزن بدن، بسیار مستعد ایجاد آسیب‌ها و شرایط دژنراتیو و در نهایت باعث ایجاد مشکل می‌شوند. خشکی و یا سندرم سفتی زانو یکی از مشکلاتی است که در اطراف مفصل زانو ایجاد می‌شود، دامنه حرکت را محدود می‌کند و باعث درد و ناتوانی بیمار می‌شود. احساس خشکی در زانوها می‌تواند عارضه ای بعد از تعویض مفصل زانو یا جراحی رباط صلیبی قدامی باشد و یا می‌تواند به دلایل مختلفی از از جمله آرتروز، بورسیت و حتی آسیب مینیسک فرد را درگیر کند. بسته به علت، تعدادی از گزینه‌های مختلف درمانی نیز وجود دارد که در رفع این عارضه‌ی دردناک اثربخش است، که فیزیوتراپی یکی از موثرترین روش‌های تسکین درد، خشکی و بهبود دامنه‌ی حرکتی زانو شناخته شده است.

اگر می‌خواهید درباره‌ی خشکی زانو هنگام خم شدن بیشتر بدانید، ادامه‌ی مطلب را بخوانید. تمامی علل ممکن، درمان و پیشگیری از خشکی زانو توضیح داده شده است.

علت و درمان خشکی زانوها چیست؟

خشکی زانو بدلایل مختلفی رخ می‌دهد که شایع ترین آنها در زیر ذکر شده‌اند:

استئو‌آرتریت (آرتروز) وآرتریت روماتوئید (رماتیسم مفصلی) 

آرتروز بدلیل نازک شدن تدریجی غضروف نرمی که تمامی مفاصل را پوشانده اتفاق می‌افتد. آرتروز در روند افزایش سن یک عارضه طبیعی است که با درد و خشکی مفاصل همراه است. استفاده از مفصل مبتلا به آرتروز باعث فرسایش بیشتر آن مفصل نخواهد شد بلکه استراحت بیش از حد منجر به درد و خشکی مفصل و ضعف عضلات اطراف مفصل می‌شود.

روماتیسم مفصلی عارضه دیگری است که پس از مدتی نشستن باعث خشکی زانو می‌شود. روماتیسم مفصلی برخلاف آرتروز به عوامل طبیعی سائیدگی و فرسودگی مرتبط نیست بلکه به دلیل حمله اشتباهی سیستم ایمنی بدن به بافت مفصلی ایجاد می‌شود و معمولا علائم روماتیسم مفصلی چند مفصل را بطور همزمان تحت تاثیر قرار می‌دهد. خشکی زانو یکی از علائم رایج روماتیسم مفصلی است در حالیکه بروز سطوح مختلف درد و تورم را نیز در بیمار مبتلا به این عارضه می‌توان مشاهده کرد.

اگرچه آرتروز قابل درمان نیست اما با فعال بودن و انجام فعالیت‌های ورزشی منظم می‌توان باعث بهبودی علائم آن شد. فعالیت‌های ورزشی عضلات اطراف مفصل را قوی و انعطاف‌پذیر نگه می‌دارد که  این امر به کاهش درد و به حداکثر رساندن توانایی عملکردی فرد کمک می‌کند. کاهش وزن هم در کاهش درد ناشی از آرتروز موثر است. اگر به توصیه‌هایی در رابطه با رژیم غذایی و کاهش وزن نیاز دارید، مربیان بهداشت و سلامت جامعه می‌توانند توصیه‌های کاربردی و حمایت لازم را به شما ارائه دهند.

آسیب (غضروف) مینیسک 

استخوان‌های زانو توسط دو بخش بزرگ و نیم دایره‌ای غضروفی به نام مینیسک از هم جدا می‌شوند. گاهی اوقات مینیسک آسیب دیده و دچار پارگی‌های خفیف می‌شود که با ایجاد درد و خشکی عضلات اطراف زانو همراه است. پارگی مینیسک همچنین باعث قفل شدن زانو می‌شود، در این حالت زانو گیر کرده و باید به آرامی و بطور غیر فعال حرکت داده شود تا قفل زانو باز شود، این شرایط با خشکی زانو متفاوت است و بدلایل مختلفی رخ می‌دهد.

همه آسیب‌های مینیسک به جراحی نیاز ندارند بلکه بسیاری از بیماران به کمک فیزیوتراپی نتایج مشابهی کسب کرده و پس از ۲ یا ۳ ماه به وضعیت نرمال بر‌می‌گردند.با این وجود امکان دارد که تعداد کمی از بیماران بوسیله فیزیوتراپی کاملا بهبود نیافته و برای ترمیم و کاهش مینیسک نیاز به جراحی کی هول (لاپاراسکوپی) داشته باشند. فیزیوتراپیست پس از بررسی وضعیت بیمار، فعالیت‌های ورزشی مناسب برای کمک به برگشت بیمار به حالت نرمال را تجویز می‌کند. اگر فیزیوتراپی منجر به بهبودی بیمار نشود، فیزیوتراپیست برای حل مشکل بیمار احتمالا به او پیشنهاد می‌کند که به جراح ارتوپد مراجعه کند.

آسیب دیدگی رباط در زانو  

زانو توسط چهار رباط اصلی پشتیبانی می‌شود که عبارتند از: رباط‌های کولترال داخلی و کولترال جانبی و رباط‌‌های صلیبی قدامی و صلیبی خلفی. رباط‌ها باعث اتصال محکم استخوان‌ها به هم و ثبات مفاصل می‌شوند. این رباط‌ها بر اثر افتادن و یا صدمات ناشی از ورزش آسیب خواهند دید که منجر به درد، خشکی و محدودیت حرکت در زانو خواهد شد. آسیب دیدگی رباط‌های صلیبی باعث در رفتگی زانو مخصوصا در هنگام چرخیدن وپیچ خوردن می‌شود.

گاهی اوقات برای درمان آسیب دیدگی شدید رباط‌ها لازم است که آنها دوره کوتاه مدتی را بی تحرک بمانند، اگر چه در بعضی جراحات بهتر است که زانو را پس از گذشت زمان کمی از جراحت حرکت داد تا از خشکی و ضعف طولانی مدت آن جلوگیری کرد. بسیاری از مشکلات زانو فقط با استفاده از فیزیوتراپی رفع می‌شوند و بیمار دوباره می‌تواند تمام فعالیت‌های طبیعی خود را انجام دهد. فیزیوتراپیست با ارائه برنامه ورزشی به بیمار در ترمیم حرکات زانو، بهبود قدرت و تعادل و همچنین بازگشت به ورزش و فعالیت‌ها کمک می‌کند. با این حال اگر زانو همچنان دچار در رفتگی یا مشکلات دیگری شود، فیزیوتراپیست احتمالا به بیمار توصیه می کند که به ارتوپدی مراجعه کند.

شکستگی اندام تحتانی (شکستگی استخوان در پا)

شکستکی‌ها به معنای وجود ترک یا شکستگی در استخوان است. این شکستگی‌ها یا توسط درمان‌های محافظه‌کارانه که بوسیله گچگیری عضو شکسته باعث عدم تحرک آن شده و یا با عمل جراحی ترمیم می‌یابند. جراح ارتوپدی بر اساس نتایج عکسبرداری با اشعه ایکس یا اسکن، بهترین روش درمانی را انتخاب می‌کند. زمانیکه جراحان از بهبودی شکستگی استخوان بیمار مطمئن شوند به او توصیه می‌کنند تا برای برگشت تحرک، قدرت و قابلیت حرکت پا به فیزیوتراپی مراجعه کنند.

از آنجایی که برای بهبود استخوان‌های شکسته باید آنها را بی حرکت نگه داشت، ضعف عضلات و خشک شدن مفاصل اطراف استخوان شکسته امری طبیعی است. این شرایط در ابتدا باعث ایجاد درد در اطراف مفاصل می‌شود اما زمانی که شروع به حرکت می‌کنید این درد بهبود می‌یابد. هنگامیکه شکستگی درمان شد بیمار باید سعی کند تا آنجا که امکان دارد بطور نرمال راه برود و به تدریج فعالیت‌های دشوار‌تر (مانند آهسته دویدن) را انجام دهد. اگر در انجام فعالیت خاصی مشکل دارید با فیزیوتراپ خود در میان بگذارید. گاهی اوقات شکستگی استخوان منجر به درد منطقه ای پیچیده (CRPS) می‌شود.

 بورسیت

بورسیت التهاب ساختار مفصلی به نام بورس است. بورس ها کیسه های کوچک مملو از مایع هستند که به کاهش اصطحکاک مفاصل در هنگام حرکت کمک می‌کنند و چندین بورس در مفصل زانو وجود دارد. متداولترین عامل التهاب بورس، استفاده بیش از حد از آنهاست و این التهاب باعث می‌شود که زانو پس از نشستن طولانی مدت احساس خشکی کند. درمانی که بطور کلی برای بورسیت توصیه می‌شود استراحت است اما درمان فیزیکی یا فیزیوتراپی هم برای رفع این مشکل موثر است.

آیا زمانیکه مبتلا به خشکی زانو هستید باید پیاده روی کنید؟

اگر بدلیل ابتلا به آرتروز در زانوی خود احساس درد خفیف تا متوسط و خشکی می‌کنید، پیاده روی و سایر ورزش‌ها به تحرک مایع مفصلی و نرم شدن مفاصل کمک می‌کنند. در این شرایط باید پیاده روی و ورزش‌های دیگر که باعث حرکت مفصل زانو می‌شود را انجام دهید. احتمالا مشاهده خواهید کرد که خشکی، درد و خستگی زانو‌ها با ورزش کردن بهبود می‌یابد.

اگر قبل از آغاز پیاده روی درد متوسط تا شدیدی در زانو احساس می‌کنید، نگران نباشید و پیاده روی کوتاهتری را با سرعت کمی که برای شما قابل تحمل است ویا فعالیت دیگری که بر روی مفصل فشار زیادی وارد نمی‌کند مانند ورزش‌های آبی در استخر را انجام دهید. اگر درد مفصل همچنان شدید بود و از شدت آن کاسته نشد بلافاصله فعالیت خود را متوقف کنید زیرا این درد نشانه التهاب و یا آسیب مفصل است که باید درمان شود.

اگر روز بعد از پیاده روی یا دویدن احساس خشکی مفصل داشتید، در اینصورت به خودتان یک روز تعطیلی بدهید و تمرین کمتر یا ورزش‌هایی که فشار زیادی بر روی مفصل وارد نمی‌کند را انجام دهید. اگر همیشه بعد از ورزش کردن دچار درد زانو می‌شوید باید نوع ورزش را تغییر دهید و از ورزش‌هایی مانند دوچرخه سواری و شنا که فشار کمی روی زانو‌ها وارد میکنند را انجام دهید.

توصیه‌هایی برای پیاده روی در بیماران مبتلا به خشکی زانو 

بیمار با انجام برخی اقدامات احتیاطی می‌تواند علیرغم ابتلا به خشکی زانو به راحتی به پیاده روی خود ادامه دهد. در این بخش ۱۲ روش محافظت از زانو در هنگام پیاده روی ذکر شده است:

• دوچرخه سواری را به برنامه ورزشی اضافه کنید: برای حفظ شکل و فرم عضلات مخالف تا بتوانند بهتر از زانو محافظت کنند از دوچرخه سواری با دوچرخه ثابت، دوچرخه معمولی و یا دوچرخه زیرمیزی استفاده کنید.
• پیاده روی با ۶۰۰۰ قدم در روز را هدف قرار دهید: بهترین و سودمندترین نوع پیاده روی برای بیماران مبتلا به آرتروز خشکی زانو، پیاده روی است که شامل ۶۰۰۰ قدم یا بیشتر در هر روز باشد.
• برای پیاده روی خود برنامه ریزی کنید: اگر به تازگی شروع به پیاده روی کرده‌اید، بر اساس برنامه‌ای که برای افراد مبتدی تهیه شده برای خود برنامه ورزشی بسازید و مرتبا زمان پیاده روی خود را افزایش دهید. پیاده روی را به بخش‌های ۱۰ دقیقه‌ای تقسیم کنید و هدف کلی ۳۰ دقیقه پیاده روی در هر روز است. پیاده روی را به منظور ایجاد استقامت با سرعت کم یا متوسط شروع کنید. هدف نهایی دویدن با سرعت ۲.۵ الی ۳.۵ مایل در ساعت و یا حتی سرعت بیشتر است.
• سطوح نرمتری را برای پیاده روی انتخاب کنید: راه رفتن بر روی جاده‌هایی که سطوح طبیعی ( خاک، تکه‌های پوست درختان، شن‌های نخودی) دارند برای مفاصل راحتتر است. اگرچه سطوح طبیعی گاهی اوقات ناهموار هستند اما باعث ایجاد تمرینات متعادل‌تری می‌شوند. برای سطوح هموار از مسیر‌های زغالی یا آسفالت بجای مسیر‌های بتنی استفاده کنید. دقت کنید که اصولا کفپوش‌های فروشگاه‌ها و مغازه‌ها بتنی هستند.
• کفش مناسبی را انتخاب کنید: کفش‌ها باید صاف و انعطاف پذیر باشند و از کفش‌های مخصوص دویدن که پاشنه ای کوتاه از قسمت پاشنه تا نوک انگشتان پا دارند و قسمت جلویی آنها قابل خم شدن است استفاده کنید. از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند، نوک تیز و سنگین خود‌داری کنید. کفش‌هایی که پنجه پهنی دارند مناسب‌ترند. حتی کفش‌هایی که پاشنه آنها ۱.۵ اینچ بلندتر است باعث افزایش فشار بر دو محل شایع آسیب آرتروز زانو می‌شوند. کفش‌هایی با پاشنه ۴/۳ اینچ یا کمتر را انتخاب کنید.
• تحرک روزانه را ادامه دهید: بلند شوید و شروع به حرکت کنید و یا هر ۱۵ دقیقه یکبار بدن خود را کشش دهید. این عمل باعث تحرک مایع مفصلی و قوت زانو‌ها می‌شود. حتی فقط یک دقیقه ورزش کردن برای مفاصل مفید است و با اینکار می‌توان از خطرات ناشی از نشستن جلوگیری کرد.
• اضافه وزن خود را کاهش دهید: اگر اضافه وزن دارید، حتی کاهش چند پوند از وزن شما باعث کاهش فشار وارده بر روی زانوها می‌شود. رژیم غذایی موثرترین روش کاهش وزن است. پس از کاهش وزن اضافی می‌توانید با درد و ناراحتی کمتری به انجام فعالیت‌های ورزشی و یا پیاده روی بپردازید.
• بعد از پیاده روی از کیسه‌های آب سرد استفاده کنید: با پیاده روی و به حرکت درآوردن مایع مفصلی بهترین کار را انجام داده‌اید سپس با استفاده از کیسه آب سرد می‌توانید به کاهش التهاب کمک کنید.
• تجهیزات الحاقی را بکار ببرید: زمانیکه مبتلا به خشکی زانو هستید از محافظ های قوس کف پا یا کفش‌های محافظ قوس کف پا استفاده نکنید. هدف حرکت طبیعی پا است. اگر آرتزها یا کفی‌های طبی که ضربه گیر دارند و از پا محافظت می‌کنند، توسط پزشک یا متخصص پا تجویز شده اند و یا فکر می‌کنید برای شما مفید هستند، در اینصورت می‌توانید آرتزها را بکار ببرید.
• از چوبدستی‌های پیاده روی استفاده کنید: برخی از مردم معتقدند که استفاده از عصای کوهنوردی یا چوبدستی پیاده روی باعث ثبات و کاهش خستگی مفاصل در هنگام پیاده روی می‌شود. میزان سودمندی عصا یا سایر وسایل کمکی راه رفتن بستگی به شرایط بیمار دارد.
• در ساعات کم درد روز پیاده روی کنید: اگر صبح‌‌ها با درد زیاد و خشکی مواجه هستید، فقط سعی کنید بلند شوید و هر نیم ساعت به مدت یک یا دو دقیقه تحرک داشته باشید. بهترین زمان پیاده روی طولانی مدت وقتی است که درد کمتری دارید و این عمل باعث می‌شود که در پیاده روی ثابت قدم باشید.
• گرم کردن: گرم کردن مفاصل قبل از پیاده روی و یا پیاده روی بعد از گرفتن دوش یا حمام آبگرم ممکن است سودمند باشد. شروع پیاده روی با سرعت کم به همه افراد مخصوصا افرادی که از مفاصل خشک ودردناک رنج می برند توصیه می‌شود. برای به حرکت درآوردن مایع مفصلی به آرامی شروع به حرکت کنید، سپس بعد از گذشت چند دقیقه می‌توانید سرعت خود را افزایش دهید.