تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲
فتق دیسک گردن باعث ابتلا به دردی می‌شود که به سمت بازوها کشیده شده و گاهی اوقات نیز با بیحسی و احساس گزگز در نوک انگشتان دست و همچنین ضعف عضلانی همراه است. این عارضه غالباً بین مردان و زنانی که سن آنها بین ۳۰ تا ۵۰ سال اتفاق میافتد. این عارضه یکی از شایع‌ترین مشکلات در ستون فقرات گردنی است که توسط متخصص ستون فقرات تحت درمان قرار می‌گیرد. فتق دیسک ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی یا وارد آمدن ضربه به ستون فقرات ایجاد شود البته در غالب اوقات نیز به صورت خود به خودی ایجاد می‌شود.
درد بازو به دلیل فشرده شدن عصب در دیسک‌های ستون فقرات ناحیه گردن ایجاد می‌شود و به طول عصب به سمت پایین گسترش می‌یابد. وقتی دیسک گردن بیرون می‌زند، فشاری بر ریشه عصب‌هایی که به اندام‌های پایین‌تر می‌رسند، اعمال می‌شود. برای تشخیص فتق دیسک گردن، پزشک سوابق پزشکی شما را بررسی کرده و شما را مورد معاینه بالینی قرار می‌دهد. در برخی موارد، پزشکان ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری نظیر رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده کنند تا اطلاعات جزئی‌تری را به دست آورند.
فتق دیسک چیست
دیسک‌های بین مهره‌ای، پدهای لاستیکی و کوچکی هستند که بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارند. این دیسک‌ها از ماده ژله‌ای به نام نوکلئوس تشکیل شده‌اند که یک حلقه سخت خارجی که به آنولوس معروف است آن را احاطه کرده است. این دیسک‌ها، امکان حرکت کردن و چرخش آزادانه را برای ستون فقرات فراهم کرده و مانند یک ضربه‌گیر برای توزیع نیروی ناشی از ضربه به مهره‌ها عمل می‌کنند. فتق دیسک که به آن لغزش دیسک، پارگی دیسک یا بیرون‌زدگی دیسک نیز گفته می‌شود زمانی اتفاق میافتد که پارگی یا عیبی در آنولوس ایجاد شود و ماده ژله‌ای نوکلئوس بیرون برند. این بیرون‌زدگی نوکلئوس باعث وارد آمدن فشار بر عصب‌های مجاور و در نتیجه بروز درد، بیحسی یا ضعف اندام‌ها می‌شود.
علل ابتلا به فتق دیسک چیست؟
فتق دیسک کمر به علت تحلیل، پارگی و فرسودگی تدریجی ستون فقرات، که به دلیل افزایش سن رخ می‌دهد، یکی از شایع‌ترین علل ابتلا است. دیسک‌ها که ۸۰ درصد از بین مهره‌ها را پوشش می‌دهند، با گذر زمان و افزایش سن، آب خود را از دست می‌دهند و انعطاف‌پذیری آنها کاهش می‌یابد، که این شرایط باعث می‌شود دیسک‌ها به آسانی آسیب ببینند. ضعف در دیسک‌ها ممکن است باعث فتق دیسک شود و با انجام فعالیت‌های نادرست نظیر بلند کردن اشیا سنگین به روش‌های اشتباه، حرکات چرخشی مکرر یا حمل وزن اضافی بدن، تشدید شود. عوامل ژنتیکی و سبک زندگی مانند شغل و حرفه نیز ممکن است احتمال ابتلا به فتق دیسک را در برخی افراد افزایش دهند.
علائم
بسته به این که کدام قسمت ستون فقرات گردنی شما آسیب دیده باشد، ممکن است هر یک از علائم زیر را تجربه کنید:
- ضعف در عضلات دلتوئید در بالای بازو
- ضعف در عضلات دو سر (عضلاتی که در جلوی قسمت بالای بازو قرار دارند) و عضلات اکستنسور مچ دست
- ضعف در عضلات سه سر (عضلاتی که در پشت قسمت بالای بازو قرار دارند و تا ساعد کشیده شده‌اند) و عضلات اکستنسور انگشت
- ضعف در مشت کردن دست
- بیحسی و احساس گزگز همراه با دردی که ممکن است تا انگشت شصت در کنار دست کشیده شود و از عضلات سه سر به سمت انگشت میانی گسترش یابد یا در طول بازوها تا انگشت کوچک در کنار دست پایین بیاید.
- درد شانه
در این لیست فقط چند علامت گفته شده است اما علائم دیگر نیز ممکن است مشاهده شوند. احتمال این که علائم ابتلا به فتق دیسک گردن متفاوت از علائمی که در لیست فوق توضیح داده شد باشند نیز وجود دارد.
دیسک‌ها در ستون فقرات گردنی معمولاً خیلی بزرگ نیستند. به هر حال، حتی یک فتق دیسک کوچک نیز ممکن است باعث فشرده شدن عصب و بروز درد شود. درد معمولاً در زمانی که عصب برای اولین مرتبه فشرده می‌شود بیشتر است.
راه‌های تشخیص دیسک گردن
اگر شما فکر می‌کنید که دلیل درد شما، فتق دیسک است اولین اقدام برای تشخیص این است که به یک پزشک که در درمان مشکلات ستون فقرات تخصص دارد مراجعه کنید. در زمان ملاقات، آنها سوابق پزشکی شما و خانواده شما را به دقت مورد بررسی قرار داده و شما را تحت یک معاینه بالینی جامع قرار می‌دهند که شامل لمس کردن، بررسی قدرت و رفلکس‌ها بوده و دستور انجام هر گونه آزمایش تشخیصی لازم را به شما می‌دهند. نتایج این معاینه به همراه نتایج آزمایش‌های تشخیصی دیگر به پزشک در تعیین علت درد و ارائه یک برنامه درمانی و برطرف کردن آن کمک می‌کند.
از آنجا که علائم بسیار گسترده هستند، بهترین روش برای تشخیص صحیح فتق دیسک گردن، انجام آزمایش‌های تشخیصی است که برخی از آنها عبارتند از:
اسکن ام آر آی
بهترین روش برای تست، استفاده از اسکن ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) است. معمولاً به وسیله اسکن ام آر آی می‌توان ریشه عصب‌های تحت فشار ناشی از فتق دیسک گردنی را مشاهده کرد.
موارد منع انجام آر آی
برخی افراد نمی‌توانند برای تعیین علت درد مرتبط با ستون فقرات تحت اسکن ام آر آی در کمر، گردن یا پا قرار گیرند. برخی از این افراد عبارتند از:
- بیمارانی که از پیس میکر استفاده می‌کنند نباید تحت ام آر آی قرار بگیرند
- بیمارانی که اجسام فلزی (تراشه فلزی) در چشم خود دارند یا افرادی که از کلیپ آنوریسم در مغز خود استفاده می‌کنند نباید تحت ام آر آی قرار گیرند زیرا ممکن است میدان مغناطیسی باعث خروج این اجسام فلزی شود.
- بیماران مبتلا به کلاستروفوبیا نیز ممکن است تحمل انجامام آر آی را نداشته باشند، البته اسکنرهایی با دهانه گشادتر نیز وجود دارند و همچنین می‌توان از داروهای آرام‌بخش نیز استفاده نمود تا انجام این آزمایش برای این گونه افراد تحمل پذیرتر شود.
- بیمارانی که در کمر خود تجهیزات فلزی دارند (مانند پیچ‌های پدیکول یا قفسه‌های درون بدن) می‌توانند تحت ام آر آی قرار گیرند اما رزولوشن اسکن به دلیل وجود این تجهیزات فلزی به شدت مختل شده و تصاویر واضحی از ستون فقرات به دست نمی‌آید.
سی تی اسکن با میلوگرام
ممکن است دستور انجام سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) با میلوگرام نیز به شما داده شود زیرا این روش حساس‌تر از ام آر آی است و به کمک آن می‌توان فشردگی‌های جزئی عصب که احتمالاً در تصاویر گرفته شده به روش ام آر آی به سختی قابل مشاهده هستند را دید. معمولاً این آزمایش تصویری در اولین مرحله انجام نمی‌شود زیر برای انجام آن باید به بیمار نوعی رنگ مخصوص تزریق شود بنابراین بهتر است ابتدا ام آر آی را انجام دهید و اگر تصاویر مورد قبول نبود آنگاه این آزمایش را انجام دهید. سی تی اسکن بدون میلوگرام به اندازه کافی واضح نیست و به همین دلیل انجام آن توصیه نمی‌شود.
من چگونه باید برای آزمایش آماده شوم؟
- از دو ساعت قبل از آزمایش نباید غذاهای جامد بخورید. یک روز قبل و بعد از آزمایش باید مایعات شفاف زیادی بنوشید (آب یا آبمیوه).
- اگر شما به عفونت‌های فعال مبتلا هستید یا آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید باید دوره درمان شما قبل از انجام آزمایش به پایان رسیده باشد و مطمئن باشید که عفونتی در بدن شما باقی نمانده است.
- اگر شما داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید (کومادین، پلاویکس، نیکلید)، باید مصرف این داروها را قبل از انجام آزمایش قطع کنید. قبل از قطع مصرف این داروها باید با پزشک خود مشورت کنید و از این که این کار برای شما بی‌خطر است مطمئن شوید. برخی داروها ممکن است باعث بروز تشنج شوند و از ۴۸ ساعت قبل از انجام آزمایش و تا ۲۴ ساعت پس از انجام میلوگرام نباید مصرف شوند. این داروها عبارتند از داروهای ضدافسردگی، ضد روان‌پریشی و مسدودکننده‌های MAO. لطفاً قبل از انجام آزمایش با پزشک خود در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید صحبت کنید.
- لباس راحت و بدون کمربند، زیپ یا دکمه فلزی بپوشید.
- یک نفر را همراه داشته باشید که رانندگی کند. تا یک روز پس از انجام آزمایش نباید رانندگی کنید.
- حدود ۱۵ دقیقه زودتر از زمان تعیین شده در مطب حاضر شوید تا فرصت انجام کارهای پذیرش را داشته باشید.
- فرم رزرو نوبت، بیمه و مدارک پزشکی خود را همراه داشته باشید.
- موارد زیر را به اطلاع مسئولین آزمایشگاه برسانید:
- حاملگی، قطعی یا احتمالی
- آلرژی نسبت به داروها، ید یا کنتراست اشعه ایکس
- اگر از پمپ انسولین یا مانیتور گلوکوز استفاده می‌کنید به پزشک اطلاع دهید. دستگاه تصویربرداری ممکن است باعث اختلال در عملکرد این دستگاه‌ها شود بنابراین قبل از انجام تصویربرداری آنها را بردارید.
تصویربرداری چقدر طول می‌کشد؟
سی تی اسکن میلوگرام معمولاً یک ساعت طول می‌کشد، نیم ساعت برای تزریق و نیم ساعت برای انجام سی تی اسکن.
در هنگام انجام تصویربرداری چه اتفاقی میافتد؟
در خلال اولین بخش از سی تی اسکن میلوگرام، کنتراست با هدایت اشعه ایکس در کانال ستون فقرات شما تزریق می‌شود. موارد کنتراست باعث دیده شدن کانال ستون فقرات، نخاع و ریشه‌های عصب حین تصویربرداری می‌شود. پس از تزریق، اشعه ایکس با استفاده از دستگاه فلوروسکوپ گرفته می‌شود.
بخش دوم سی تی اسکن، عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس است. تصاویر گرفته شده در سی تی اسکن، جزئیات دقیقی از ساختارهای درونی کانال ستون فقرات شما را نشان می‌دهند.
پس از آزمایش چه اتفاقی میافتد؟
تصاویر گرفته شده از شما توسط یک رادیولوژیست دارای بورد تخصصی تفسیر می‌شود. یافته‌ها برای پزشک شما ارسال می‌شود و وی با شما تماس خواهد گرفت و در مورد نتایج با شما صحبت خواهد کرد.
شما می‌توانید به فعالیت‌های روزمره خود ادامه داده و داروهای تجویزی خود را مطابق معمول مصرف نمایید مگر این که دستورات دیگری به شما داده شده باشد. تا ۱۲ ساعت پس از انجام تصویربرداری باید یک نفر همراه شما باشد. بقیه روز را باید استراحت کنید. توصیه می‌شود که روی یک تخت صاف دراز بکشید و سر خود را کمی بالا نگه دارید تا احتمال سر درد پس از میلوگرام کاهش یابد. یک روز باید مرخصی بگیرید. از بلند کردن اجسام سنگین یا انجام فعالیت‌های سنگین تا ۲۴ ساعت پس از انجام تصویربرداری خودداری کنید.
ممکن است در محل تزریق به مدت ۲ تا ۳ روز درد داشته باشید. شما می‌توانید هر ساعت یک مرتبه و هر بار به مدت ۱۵ دقیقه از بسته‌های یخی روی ناحیه تزریق استفاده کنید تا ناراحتی شما تسکین یابد.
همانند هر فرایند تزریقی دیگر، احتمال بروز عفونت یا خونریزی به میزان کمی وجود دارد. به ندرت ممکن است شما دچار آسیب‌دیدگی عصبی، سر درد، بیحسی موقتی، ضعف یا گرگرفتگی صورت شوید.
ای‌ام جی
گاهی اوقات، ای‌ام جی (الکترومیوگرافی) نیز ممکن است انجام شود. الکترومیوگرافی نوعی آزمایش الکتریکی است که در آن برخی عصب‌ها تحریک شده تا مشخص شود که کدام عضلات به دلیل فشردگی عصب ناشی از فتق دیسک گردن تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
برای انجام این آزمایش چگونه باید آماده شوم؟
در روز انجام آزمایش شما می‌توانید مطابق معمول خود غذا بخورید و داروهای خود را مصرف کنید مگر این که دستورالعمل دیگری به شما داده شده باشد. از لوسیون یا پودر در ناحیه تحت آزمایش استفاده نکنید. لباس‌های گشاد بپوشید تا قسمت‌های تحت آزمایش به راحتی در دسترس قرار گیرند و به راحتی بتوانید لباس خود را در آورید. انجام این آزمایش معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
در هنگام انجام ای‌ام جی چه اتفاقی میافتد؟
در ای‌ام جی، فعالیت‌های الکتریکی عضلات در حالات استراحت و انقباض به روشی مشابه با الکتروکاردیوگرافی عضلات قلب اندازه‌گیری می‌شود. پزشک یک سیم کوچک با روکش تفلون را روی عضلات مورد مطالعه قرار می‌دهد. نوک پین مانند آنتن عمل کرده و فعالیت‌های الکتریکی عضلات را می‌گیرد که می‌توان آن را شنید یا روی صفحه دید. ممکن است از شما خواسته شود که عضلات خود را منقبض کنید. فعالیت‌های الکتریکی، ثبت و ضبط شده و می‌توان صدای تق‌تق آن را در زمانی که عضله منقبض می‌شود شنید.
عوارض جانبی و خطرات احتمالی
الکترومیوگرافی و مطالعات هدایت عصبی، عوارض جانبی دارند که باید در نظر گرفته شوند. در برخی موارد، انجام آزمایش پین تست ممکن است باعث بروز کبودی‌های جزئی شود. این عارضه بیشتر در افرادی که از داروهای رقیق‌کننده خون مانند کومادین یا پلاویکس، یا داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن یا آسپیرین استفاده می‌کنند، مشاهده می‌شود. علاوه بر این، عفونت در محل پین نیز به دلیل توانایی دفاعی طبیعی پوست و اندازه کوچک پین، به ندرت رخ می‌دهد. ممکن است در روز انجام آزمایش و یک یا دو روز پس از آن احساس ناراحتی کمی داشته باشید. با این حال، محدودیت حرکتی ندارید و می‌توانید پس از انجام آزمایش، رانندگی کنید و به منزل بازگردید. آزمایش‌های مذکور بی‌خطر هستند و افرادی که از پیس میکر یا دیفیبریلاتور استفاده می‌کنند، نیز می‌توانند آنها را انجام دهند.
نتایج آزمایش را چگونه باید بگیرم؟
نتایج تست، تحلیل شده و گزارش آن برای پزشک شما که دستور انجام آن را داده است ارسال می‌شود. منفی بودن آزمایش به معنی طبیعی بودن نتایج است و نتایج مثبت نشان‌دهنده وجود درجاتی از آسیب‌دیدگی عصبی (نوروپاتی) است.
درمان دیسک گردن
درد ناشی از ابتلا به فتق دیسک گردن معمولاً با مصرف دارو و اقدامات درمانی اولیه (غیر جراحی) درمان می‌شود.
اقدامات درمانی در وهله اول به منظور تسکین درد طراحی می‌شوند و ضعف و بیحسی و احساس گزگز نیز به مرور زمان و به تدریج از بین می‌رود. زمانی که درد بهبود یافت معمولاً دوباره بازنخواهد گشت. از بین رفتن علائم ممکن است مدتی طول بکشد اما این درد تحت کنترل است و نیازی به انجام اقدامات درمانی پیشرفته‌تر (جراحی) نیست البته هنوز مدارکی دال بر تأثیر عمل جراحی بر تسریع روند بهبودی ریشه عصب وجود ندارد. به هر حال، برای بیماران مبتلا به درد عمیق ناشی از فتق دیسک گردنی ممکن است انجام عمل جراحی توجیه‌پذیر باشد تا وضعیت بهبودی عصب سریع‌تر ادامه یابد (مانند برداشتن فشار از روی عصب)
اقدامات درمانی اولیه و محافظه‌کارانه
معمولاً، اولین اقدامات درمانی شامل استراحت و مصرف دارو می‌شود. داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن (آدویل، نوپرین یا موترین) یا مسدودکننده‌های COX-2 (بگزترا یا سلبراکس) به کاهش تورم ناشی از فتق دیسک کمک کرده و باعث کاهش درد می‌شوند. اگر درد شدید باشد یا به مدت بیش از دو هفته ادامه یابد باید از داروهای قوی‌تر نظیر استروئیدهای خوراکی استفاده کرد.
با این که مصرف این داروها به کاهش درد کمک می‌کنند اما اگر درد بهبود نیافت باید روش‌های درمانی دیگر را مورد توجه قرار داد:
استفاده از بریس
استفاده از بریس‌ها و کمربندهای طبی به تثبیت بیشتر ستون فقرات کمک کرده و از آسیب‌دیدگی بیشتر آنها جلوگیری می‌کند و به فرایند طبیعی بهبودی آنها نیز کمک می‌کند. معمولاً از بریس‌ها در کنار درمان‌های فیزیکی استفاده می‌شود زیرا استفاده از آنها به تنهایی باعث ضعیف شدن عضلات کمر شده و مشکل شما را تشدید می‌کند.
درمان‌های فیزیکی
درمان‌های فیزیکی با استفاده از ترکیبی از تمرینات کششی، تقویتی و تمرینات قلبی عروقی به کاهش فشار وارده بر ریشه عصب و افزایش قدرت گردن و تسکین درد و فشار وارده بر ستون فقرات کمک کرده و باعث تسریع روند بهبودی آنها می‌شوند.
درمان‌های تخصصی کایروپراکتور
درمان‌های تخصص کایروپراکتور برای دستکاری ملایم و سبک به کار می‌روند و به کاهش فشار وارده بر ریشه عصب کمک می‌کند. به هر حال اگر به بیماری‌ها یا مشکلات نورولوژیکی مبتلا هستید باید در استفاده از این نوع درمان احتیاط کنید.
کشش یا ترکشن دستی
ترکشن دستی به باز شدن مجرای گردن که ریشه عصب از آن عبور می‌کند کمک می‌کند. اگر این روش درمانی به کاهش درد کمک نکرد ممکن است استفاده از یک دستگاه ترکشن خانگی به شما توصیه شود. ترکشن باید تحت نظارت متخصص فیزیوتراپی انجام شود.
تحریک الکتریکی عصب
در این روش از جریان الکتریکی کم برای تحریک عصب استفاده می‌شود. در این روش از پدها (یا الکترودهایی) که مستقیماً روی پوست قسمت آسیب دیده قرار داده می‌شوند برای تحریک عصب و از بین بردن احساس درد استفاده می‌شود.
تزریق اپیدورال
تزریق اپیدورال در مواردی که مصرف دارو و درمان‌های فیزیکی مؤثر واقع نشوند به کار برده می‌شود. تزریق اپیدورال در ۵۰ درصد موارد در تسکین درد مؤثر است و اگر جواب دهد ممکن است هر دو هفته یک مرتبه به مدت سه ماه در هر سال تکرار شود.
روش‌های جراحی
بیشتر دردهای ناشی از ابتلا به فتق دیسک گردن پس از ۶ تا ۱۲ هفته انجام درمان‌های اولیه بهبود می‌یابند. ولی اگر پس از گذشت این زمان، درد شما بهبود نیافت یا اگر درد تشدید شد احتمالاً باید تحت عمل جراحی قرار بگیرید. نرخ موفقیت عمل‌های جراحی که برای تسکین درد بازوی ناشی از ابتلا به فتق دیسک گردن انجام می‌شوند بین ۹۵ تا ۹۸ درصد است. احتمال بروز عوارض و مشکلات پس از عمل در صورتی که این عمل توسط یک جراحی متبحر انجام شود کم است.
ممکن است دیسک از پشت گردن شما برداشته شود (روش خلفی) یا این کار از جلوی گردن انجام شود (روش قدامی). معمولاً، جراحان ترجیح می‌دهند که برای درمان فتق دیسک گردن از روش قدامی استفاده نمایند.
- روش قدامی – اگر فضای دیسک از بین رفته باشد از این روش استفاده می‌شود زیرا جراح با استفاده از این روش می‌تواند فضای دیسک را باز کرده و برای باز نگه داشتن آن از یک گرافت استخوانی استفاده نماید. در این روش، فضای دیسک باز شده و ریشه عصب فضای بیشتری پیدا خواهد کرد.
- روش خلفی – این روش برای دیسک نرم بزرگ که در کنار کانال قرار گرفته است به کار برده می‌شود. انجام این روش از نظر فنی دشوارتر از روش قدامی است و به دستکاری بیشتر نخاع نیز نیاز دارد.
پس از انجام هر دو نوع عمل جراحی باید یک شب در بیمارستان بستری شوید.
پیشگیری از فتق دیسک گردن
سه نکته مهم در پیشگیری از ابتلا به فتق دیسک گردن وجود دارد. اول، داشتن یک رژیم ورزشی شامل حرکات تقویتی برای ستون فقرات که به ثبات آن کمک کرده و از ضعیف شدن دیسک جلوگیری می‌کند. دوم، اطمینان از این که گردن و کمر شما صاف است؛ به خصوص زمانی که به مدت طولانی نشسته‌اید. این کار به کاهش فشار وارده بر ستون مهره‌های شما کمک می‌کند. حفظ وضعیت بدنی مناسب و صحیح در هنگام بلند کردن اجسام نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، در هنگام بلند کردن اجسام باید بیشتر کار توسط پای شما انجام شود و نه کمر شما. در نهایت، حفظ وزن سالم به برداشته شدن فشار غیرضروری وارده بر ستون فقرات که باعث تضعیف آن می‌شود و دیسک‌ها را مستعد بیرون‌زدگی یا فتق می‌کند نیز یکی از نکات مهم در پیشگیری از ابتلا به فتق دیسک است.
