بر خلاف عضلات که به سرعت بهبود پیدا می‌کنند، بهبود دیسک کمر به زمان نیاز دارد. در بسیاری از موارد رفع درد و التهاب ناشی از دیسک کمر توسط روش‌های غیر جراحی امکان‌پذیراست. این کار بوسیله کاهش التهاب و تقویت عضلات اطراف دیسک آسیب‌دیده انجام می‌شود. بهتر است در ابتدا از روش‌های درمانی غیر جراحی استفاده شود. به این منظور بایستی به متخصص فیزیوتراپی مراجعه شود تا یک برنامه ورزشی ویژه شامل حرکات کششی و تقویتی برای بیمار طرح‌ریزی کند.
فتق دیسک کمر چگونه ایجاد می‌شود
ستون فقرات از 26 استخوان به نامه مهره تشکیل شده است. بین هر کدام از مهره‌ها دیسک قرار دارد. این دیسک‌ها مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و استخوان‌های ستون فقرات را در جای خود نگه می‌دارند. دیسک‌ها همچنین انجام حرکت توسط کمر (مانند خم شدن) را امکان‌پذیرمی‌سازند.
دیسک‌ها به مرور زمان تخریب می‌شوند. در برخی از مواقع حتی امکان پارگی آن‌ها نیز وجود دارد. در این حالت ماده نرم و ژله‌مانند موجود در مرکز دیسک، خارج می‌شود و در نتیجه فتق دیسک ایجاد می‌شود. فتق دیسک با نام بیرون‌زدگی دیسک نیز شناخته می‌شود. در صورتی که ماده موجود در مرکز دیسک بر اعصاب یا طناب نخاعی فشار وارد کند سبب ایجاد مشکل شده و باعث ایجاد درد خفیف و یا شدید می‌شود.
فتق دیسک بیشتر در قسمت پایین ستون فقرات و یا در قسمت گردن ایجاد می‌شود. به ندرت امکان دارد که فتق دیسک در قسمت توراسیک (قسمت فوقانی – میانی) ایجاد شود.
علائم دیسک کمر
زمانی که بخشی از دیسک بر اعصاب فشار وارد کند، باعث ایجاد درد می‌شود. معمولاً درد در یک طرف از بدن ایجاد می‌شود. محل ایجاد درد به محل فتق دیسک بستگی دارد.
فتق دیسک در قسمت فوقانی ستون فقرات باعث ایجاد درد در گردن و دست‌ها می‌شود. علائم ایجاد شده دیگر عبارتند از :
- درد هنگام حرکت گردن
- درد نزدیک استخوان کتف
- درد شدید در دست‌ها و انگشتان
- بی‌حسی در شانه، آرنج، ساعد یا انگشتان
فتق دیسک در قسمت پایین ستون فقرات باعث ایجاد درد در کمر و پاها می‌شود و معمولاً به نام سیاتیک شناخته می‌شود. در این حالت دیسک بر عصب سیاتیک که تا انتهای پا امتداد دارد فشار وارد می‌کند. علائم ایجاد شده عبارتند از :
- درد در پا، لگن یا باسن
- بی‌حسی در پا، لگن یا باسن
- درد یا بی‌حسی در پشت ساق یا کف پا
- احساس ضعف در یک پا
شدت درد به میزان فشاری که دیسک بر اعصاب وارد می‌کند بستگی دارد.
درد ناشی از دیسک کمر معمولاً در زمان فعالیت تشدید شده و در زمان استراحت بهبود پیدا می‌کند. سرفه، عطسه، نشستن، رانندگی و خم شدن به سمت جلو می‌توانند باعث تشدید درد شوند. این حرکات باعث می‌شوند که فشار بیشتری بر اعصاب وارد شود. فتق دیسک باعث می‌شود تا افراد جهت کاهش درد، وضعیت بدنی خود را تغییر دهند.
چه عاملی باعث بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌شود؟
با افزایش سن، دیسک‌های ستون فقرات ضعیف‌تر می‌شوند. در صورتی که دیسک به شدت ضعیف شود، امکان دارد بخش خارجی دیسک پاره شود. در این حالت بخش داخلی دیسک از قسمت آسیب‌دیده خارج شده و بر اعصاب اطرافش فشار وارد می‌کند. افراد میان‌سال یا پیر بیشتر در معرض بیرون‌زدگی دیسک هستند. عوامل دیگری که احتمال بیرون‌زدگی دیسک را افزایش می‌دهند عبارتند از :
- بلند کردن اشیاء سنگین
- اضافه‌وزن
- انجام مداوم حرکاتی مانند خم شدن یا چرخش بدن
- نشستن در یک وضعیت برای مدت طولانی
- عدم تحرک
- مصرف سیگار
تشخیص دیسک کمر
پزشک علائمی مانند بی‌حسی، ضعف، رفلکس (واکنش غیر ارادی) و درد ایجاد شده را ارزیابی کرده و از آزمایش استفاده می‌کند. احتمال دارد جهت تشخیص دیسک کمر از تصویربرداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده شود. با استفاده از این روش‌های تصویربرداری، دیسک کمر تشخیص داده می‌شود. امکان دارد پزشک از آزمایش‌های مرتبط با اعصاب نیز استفاده کند. این آزمایش‌ها جهت تشخیص آسیب‌دیدگی اعصاب استفاده می‌شود.
بهترین روش درمان دیسک کمر
جهت درمان دیسک کمر از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود.
مصرف دارو
امکان دارد پزشک مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن (تایلنول) یا ایبوپروفن (ادویل) را توصیه کند. همچنین ممکن است داروهای مُسکن مانند داروهای ضد درد مخدر جهت تسکین دردهای شدید تجویز شوند. اسپاسم عضلانی می‌تواند باعث تشدید درد شود. جهت رفع اسپاسم عضلانی از داروهای شل‌کننده عضلات استفاده می‌شود.
فیزیوتراپی
برنامه درمانی فیزیوتراپی به شدت علائم و وضعیت جسمانی افراد بستگی دارد. احتمال دارد از برنامه توان‌بخشی نیز استفاده شود. متخصص فیزیوتراپی از تمارین ویژه‌ای استفاده می‌کند و به بیمار در مواردی مانند کنترل علائم، بهبود حرکتی، کاهش درد و بازگشت به فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند.
هدف برنامه فیزیوتراپی کاهش درد، بهبود حرکات کمر و حفظ وضعیت صحیح بدنی است. اولین هدف درمانی فیزیوتراپی کنترل علائم است. متخصص فیزیوتراپی در انجام حرکات و حفظ وضعیت‌های بدنی که باعث کاهش درد می‌شوند به بیمار کمک می‌کند. امکان درد در جلسات اول از سرما و گرما درمانی، سونوگرافی و تحریک الکتریکی استفاده شود. جهت تسکین علائم دیسک کمر ممکن است از کشش ستون فقرات استفاده شود. همچنین امکان دارد متخصص فیزیوتراپی از ماساژ یا درمان دستی استفاده کند. از این روش‌های درمانی برای کاهش درد و التهاب جهت ادامه فعالیت‌های روزانه استفاده می‌شود.
متخصص فیزیوتراپی نحوه صحیح انجام فعالیت‌های روزمره جهت جلوگیری از آسیب‌دیدگی ستون فقرات را به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین وضعیت صحیح بدنی جهت حفاظت از ستون فقرات به بیمار آموزش داده می‌شود. برنامه فیزیوتراپی شامل یادگیری مکانیک بدن جهت حفاظت از کمر در زمان انجام حرکات مختلف می‌باشد. آموزش مکانیک بدن نیز شامل رعایت وضعیت صحیح بدنی و انجام صحیح حرکات در زمان بلند کردن و حمل اشیاء، ایستادن و راه رفتن و نحوه انجام امور مختلف در محل کار می‌باشد.
بخش بعدی برنامه انجام تمارین تقویتی جهت تقویت عضلات شکم و کمر می‌باشد. به کمک این تمارین ورزشی انجام حرکات برای بیمار ساده‌تر شده و احتمال بازگشت درد و مشکلات دیگر در آینده کاهش پیدا می‌کند. از ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی و شنا جهت تسکین درد و بهبود استقامت استفاده می‌شود.
تزریق استروئید
چنانچه دارو و فیزیوتراپی تأثیری در بهبود کمردرد نداشته باشند، امکان دارد پزشک تزریق استروئید را توصیه کند. استروئید مستقیماً درون ستون فقرات تزریق می‌شود. استروئید باعث کاهش ورم اطراف دیسک و تسکین درد می‌شود. در برخی از مواقع یک تزریق کافی می‌باشد. معمولاً استروئید در چند نوبت و در مدت چند هفته تزریق شده و باعث تسکین درد و ورم برای مدت چند هفته یا چند ماه می‌شود.
جراحی
در صورتی که روش‌های مختلف درمانی تأثیری در بهبود درد نداشته باشند، امکان دارد پزشک از جراحی استفاده کند. پزشک تمامی قسمت‌های آسیب‌دیده دیسک را خارج می‌کند تا فشاری بر اعصاب وارد نشود. شایع‌ترین روش‌های جراحی شامل میکرودیسککتومی، لامینکتومی و فورامینوتومی می‌باشند.
- میکرودیسککتومی – این روش جهت خارج کردن قطعات دیسک با استفاده از میکروسکوپ جراحی استفاده می‌شود.
- لامینکتومی – در این روش قسمت پشتی قوس مهره (لامینا) و بافتی که باعث وارد آمدن فشار بر اعصاب یا طناب نخاعی می‌شود، خارج می‌شوند. لامینکتومی با استفاده از بیهوشی عمومی انجام می‌شود. پس از این جراحی بیمار بایستی یک یا دو روز در بیمارستان بماند. بهبود کامل در این روش حدود شش هفته طول می‌کشد.
درمان خانگی
بیمار در منزل نیز می‌تواند از روش‌هایی جهت بهبود دیسک کمر استفاده کند. رعایت وضعیت صحیح بدنی، ایستادن و نشستن به صورت صاف و مستقیم و بلند کردن اشیاء در حالتی که پشت بدن در حالت صاف قرار دارد باعث کاهش فشار وارد بر دیسک می‌شود. جهت بهبود علائم دیسک کمر موارد زیر بایستی رعایت شوند:
- در هنگام بلند کردن اشیاء، زانوها بایستی خم شوند و کمر باید صاف باشد.
- اشیاء بایستی هنگام حمل کردن نزدیک بدن نگه داشته شوند.
- در صورت ایستادن برای مدت طولانی، یکی از پاها باید برای مدتی روی یک چهارپایه کوچک گذاشته شود.
- در صورت نشستن برای مدت طولانی، پاها باید روی یک چهارپایه کوچک گذاشته شوند تا زانوها بالاتر از لگن قرار گیرند.
- بیمار نباید از کفش‌های پاشنه بلند استفاده کند.
- از خوابیدن بر روی شکم بایستی خودداری شود.
روند بهبودی دیسک کمر
بیشتر افراد مبتلا به دیسک کمر پس از حدود 4 هفته بهبود پیدا می‌کنند. در برخی از مواقع روند بهبودی به زمان بیشتری نیاز دارد. در صورت وجود درد یا بی‌حسی پس از 4 تا 6 هفته، یا در صورت تشدید علائم بایستی به پزشک مراجعه شود. در بعضی مواقع جهت تسکین درد بایستی از جراحی استفاده شود.
در صورت وجود هر یک از علائم زیر بایستی به پزشک مراجعه شود:
- دشواری در استفاده از دستشویی یا حمام
- اختلال در عملکرد روده یا مثانه
- کاهش وزن
- ایجاد درد شدید در زمان شب
- ایجاد درد یا ضعف بیش از حد طبیعی در قسمت کمر
نحوه جلوگیری از دیسک کمر
روش خاصی جهت جلوگیری از بروز دیسک کمر وجود ندارد. دیسک کمر معمولاً در اثر افزایش سن و تخریب دیسک‌ها ایجاد می‌شود. جهت محافظت از کمر، موارد زیر را رعایت کنید:
- وزن خود را کاهش دهید و تناسب اندام خود را حفظ کنید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- عضلات کمر و شکم خود را تقویت کنید.
- از انجام حرکات مداوم و مکرر خودداری کنید.
- در صورت نشستن برای مدت طولانی، هر چند ساعت یک بار پیاده‌روی کنید.
- نحوه صحیح خم شدن و بلند کردن اشیاء را رعایت کنید.
