تاریخ ۷ آذر ۱۳۹۸
بیرونزدگی یا فتق دیسک کمر زمانی ایجاد میشود که دیسکهای بین مهرهای از محل طبیعی خودشان خارج بشوند. ستون فقرات از مهرهها تشکیل شده است و دیسکهای بین مهرهای این مهرهها را از هم جدا میکنند. این دیسکهای غضروفی از مادهای نرم و ژلاتینی به نام نوکلئوس پولپوزوس تشکیل شدهاند. نوکلئوس پولپوزوس با حلقهای از آنولوس فیبروز احاطه شده است. دیسکهای بین مهرهای وزن بالاتنه را تحمل کرده و باعث انعطافپذیری ستون فقرات میشوند و حرکت در قسمت کمر را امکانپذیر میسازند.
زمانی که آنولوس فیبروز ضعیف شده و یا شکافی در آن ایجاد شود، نوکلئوس پولپوزوس از آن خارج شده و فتق دیسک ایجاد میشود. بیرونزدگی یا فتق دیسک کمر و پس از آن فتق دیسکهای گردنی بسیار شایع میباشند. فتق دیسک کمر علائم زیادی دارد.
ماده ژلاتینی داخل دیسک باعث انعطافپذیری ستون فقرات میشود ولی در اثر فتق دیسک، امکان دارد درد در قسمت پایین کمر ایجاد شود که بسیار شدید میباشد. در صورتی که حرکتی بیش از دامنه حرکتی انجام شود، دیسکها شدت حرکت را جذب کرده و باعث ثبات قسمت فوقانی بدن میشوند.
زمانی که بیرونزدگی دیسک اتفاق میافتد، امکان دارد درد در قسمتهای دیگر بدن هم منتشر بشود؛ چرا که بیرونزدگی دیسک اعصاب مجاور را نیز تحت فشار قرار میدهد. معمولاً کمردرد ناشی از فتق دیسک به پاها نیز منتشر میشود زیرا عصب سیاتیک تا انتهای پا امتداد پیدا میکند.
علائم دیسک کمر
بیرونزدگی دیسک کمر در هر سنی میتواند ایجاد شود ولی در سنین ۳۵ تا ۵۰ سالگی شایعتر است.
امکان دارد علائم دیسک کمر تنها در بعضی اوقات در طول روز ایجاد شوند. در برخی از مواقع علائم ناشی از فتق دیسک کمر میتواند شدید باشد. علائم شامل موارد زیر میباشند :
- سردرد (خصوصاً در قسمت عقب سر)
- اسپاسم عضلانی
- ضعف عضلانی در یکی از اندامهای بدن
- درد گردن، شانه یا دست
- درد، بیحسی یا احساس گزگز در یک پا یا باسن
- گرفتگی در دستها یا پاها
پا درد
معمولاً پا درد ناشی از فتق دیسک شدیدتر از کمردرد است. فتق دیسک بر اعصاب مجاور فشار وارد میکند. در نتیجه امکان دارد درد سیاتیک ایجاد شود و منجر به درد شدید در پاها بشود. تمارین و نرمشهای مخصوص بهبود دیسک کمر میتواند به تسکین این درد کمک کند.
درد ناشی از تحت فشار بودن اعصاب
درد ناشی از فتق دیسک تنها به صورت دردهای شدید ضربانی نمیباشد. فتق دیسک میتواند بر قسمتهای مجاور خصوصاً عصب سیاتیک فشار وارد کند و باعث ایجاد درد شدید و منتشر شونده شود. این مساله میتواند تحرک فرد را کاهش داده و بر زندگی روزمره اثر منفی بگذارد.
درد در قسمتهای مختلف بدن
بیرونزدگی دیسک میتواند در قسمتهای مختلف ایجاد شود و شدت آن نیز میتواند متفاوت باشد؛ بنابراین درد میتواند در باسن، ران، کمر، ساق، مچ و انگشتان پا ایجاد شود. در بیشتر افراد درد تنها در یک طرف از بدن احساس میشود.
علائم عصبی
به علت فشار وارد بر اعصاب امکان دارد بیحسی، احساس گزگز و ضعف در پا ایجاد شوند. در بعضی از افراد این علائم در انگشتان پا نیز ایجاد میشوند. امکان دارد این علائم بسیار آزاردهنده باشند و توانایی فرد برای تحرک را کاهش دهند.
کمردرد
کمردرد همیشه نشانه بیرونزدگی دیسک کمر نمیباشد. کمردرد میتواند همراه با خشکی کمر همراه باشد. چنانچه عضلات کمر دچار اسپاسم شوند، استراحت برای مدت یک یا دو روز میتواند باعث تسکین درد شود.
افتادگی پا
افتادگی پا عارضه دیگر است که میتواند در اثر فتق دیسک ایجاد شود. این عارضه باعث میشود که بلند کردن پا هنگام راه رفتن و همچنین ایستادن روی پنجه پا برای فرد دشوار باشد. با توجه به این که سلامت پاها در انجام کلیه فعالیتها بسیار اهمیت دارد، این عارضه میتواند در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند.
شدت درد ناشی از فتق دیسک از فردی تا فرد دیگر متفاوت است. در برخی از افراد درد چندانی وجود ندارد و علائم تنها برای مدت کوتاهی وجود دارند. ولی در برخی دیگر از افراد درد شدید است و فرد قادر به انجام فعالیتهای روزانه نمیباشد.
علائمی که نشاندهنده خطرناک بودن وضعیت دیسک کمر هستند
در برخی از موارد، بیرونزدگی دیسک میتواند شدید باشد و وضعیت دیسک باید فوراً ارزیابی شود. در صورت بروز هر یک از علائم زیر سریعاً به پزشک مراجعه کنید :
- احساس گزگز یا ضعف غیرطبیعی در یک طرف بدن
- اختلال در هماهنگی و تعادل بدن
- افزایش درد در هنگام شب
- از دست دادن کنترل مثانه و روده
- از دست دادن حس در یک یا چند اندام بدن
- ضعف عضلانی در دستها یا پاها
دلایل بیرونزدگی دیسک کمر
بیرونزدگی دیسک زمانی ایجاد میشود که دیسک بین دو مهره پاره میشود. در این حالت نوکلئوسی که در دیسک قرار دارد از آن خارج میشود و در نتیجه دیسک به طرف کانال نخاعی بیرون زده و بر اعصاب نخاعی فشار وارد میکند. دلایل بیرونزدگی دیسک شامل خشک شدن و تخریب دیسک در اثر افزایش سن و انجام فعالیتهای فیزیکی به شکل نادرست میباشند.
چه عواملی احتمال بیرونزدگی دیسک را افزایش میدهند؟
برخی از عوامل احتمال بیرونزدگی دیسک را افزایش میدهند. البته همه افراد در اثر این عوامل دچار فتق دیسک نمیشوند. این عوامل عبارتند از :
- سن
- اضافهوزن
- بلند کردن اشیاء به شکل نادرست
- قرار داشتن در گروه سنی میانسال یا پیر
- انجام فعالیتهای دشوار به صورت مکرر
- سیگار کشیدن
عارضههای ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر
عارضههای ناشی از عدم درمان فتق دیسک میتواند خطرناک باشد. به کمک برنامه درمانی طبق دستور پزشک میتوان احتمال بروز این عارضهها را کاهش داد. عارضههای ناشی از فتق دیسک عبارتند از :
- از دست دادن کنترل مثانه و روده
- از کارافتادگی دائمی
- آسیبدیدگی دائمی عصبی
- درد و ضعف پیشرونده و کاهش عملکرد عضلانی
- بیحسی در ناحیه زینی (از دست رفتن دائمی حس در بخش داخلی ران، ساق پا و ناحیه مقعد)
تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر
تشخیص بیرونزدگی دیسک بوسیله بررسی سابقه پزشکی بیمار، معاینه بدنی و آزمایشهای تصویربرداری انجام میشود. البته از آزمایشهای تصویربرداری زمانی استفاده میشود که روشهای درمانی تاثیری در بهبود درد نداشته باشند و درد بیش از ۴ تا ۶ هفته ادامه داشته باشد.
تصویربـرداری تشـدید مغنـاطیـسی (ام آر آی) روش بسیـار مناسبـی برای تشخیص فتق دیسـک اسـت و میتواند جابهجایی نوکلئوس پولپوزوس را به طور دقیق نشان داده و همچنین میزان تخریب دیسک در طناب نخاعی را مشخص کند. روشهای دیگر تشخیص فتق دیسک عبارتند از :
- از توموگرافی رایانهای (سی تی اسکن) در زمانی که امکان انجام ام آر آی وجود نداشته باشد، استفاده میشود.
- پیش از انجام آر آی میتوان از تصویربرداری با اشعه ایکس برای تشخیص عارضه استفاده کرد.
- پس از تزریق ماده کنتراست (ماده حاجب) از دیسکوگرافی برای تصویربرداری از دیسک کمر استفاده میشود. دیسکوگرافی از سی تی اسکن و ام آر آی برای تصویربرداری استفاده میکند.
- زمانی که جداسازی ریشههای عصبی آسیبدیده دشوار باشد از آزمون هدایت عصبی استفاده میشود.
هم بیمار و هم پزشک بایستی مراقب علائم خاص ناشی از فتق دیسک باشند. دیسکهای آسیبدیده کمر میتوانند به گروه خاصی از ریشههای عصبی به نام ناحیه دم اسبی فشار وارد کنند و در نتیجه باعث ناتوانی جنسی، بیاختیاری ادرار و مدفوع و بیحسی در ناحیه زیر کشاله ران شوند. جهت جلوگیری از آسیبهای بلندمدت بایستی سریعاً از جراحی برای درمان این عارضه استفاده کرد.
راههای درمان دیسک کمر
با توجه به شدت علائم از گزینههای درمانی مختلفی استفاده میشود. درمان معمولاً با روشهای متداول آغاز میشود ولی در صورت ضرورت از جراحی نیز استفاده میشود. به طور کلی موارد خفیف یا متوسط به روشهای درمانی متداول پاسخ میدهند. با استفاده از روشهای درمانی مناسب، در ۹۵ درصد از موارد درمان نتیجه مثبت به دنبال خواهد داشت.
پزشکان همیشه به افراد توصیه میکنند که به کمک اقدامات مراقبتی از فتق دیسک جلوگیری کنند. روشهای جلوگیری از این عارضه عبارتند از :
- حفظ تناسب اندام بوسیله رژیم غذایی مناسب
- تقویت عضلات و افزایش انعطافپذیری آنها بوسیله پیادهروی و یا شنا
- رعایت وضعیت صحیح بدنی و استفاده از روشهای صحیح بلند کردن اشیاء (هنگام بلند کردن اشیاء، فشار بایستی به جای کمر بر روی پاها باشد)
- استفاده از بریس کمر برای حفاظت از ستون فقرات
مصرف دارو
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) که نیاز به نسخه پزشک ندارند مانند آسپیرین، ایبوپروفن (ادویل) یا ناپروکسن (Aleve) برای تسکین درد سودمند میباشند.
- امکان دارد برای تسکین دردهای شدید به صورت کوتاهمدت داروهای ضد درد مخدر مانند کدئین یا اکسیکدون تجویز شوند. همچنین داروهایی مانند گاباپنتین که برای کنترل دردهای عصبی استفاده میشوند و خطر کمتری نسبت به داروهای مخدر دارند، برای تسکین درد سودمند هستند.
- تزریق استروئید اپیدورال به طور مستقیم باعث کاهش التهاب ناشی از بیرونزدگی دیسک و در نتیجه سبب رفع فشردگی ریشه عصبی شده و در نهایت باعث تسکین درد میشود.
فیزیوتراپی
موارد خفیف بیرونزدگی دیسک به کمک فیزیوتراپی قابل درمان است. فیزیوتراپی شامل روشهای درمان دستی ستون فقرات، سرما/گرما درمانی، سونوگرافی، استفاده از بریس و دیگر ابزارهای حفاظتی است.
طب سوزنی
طب سوزنی برای بهبود علائم بیرونزدگی دیسک کمر بسیار مفید میباشد. تحقیقات نشان میدهند که طب سوزنی نسبت به پلاسیبو (دارونما) تاثیرات مثبت بیشتری دارد.
جراحی
در مورد علائمی که شدیدتر باشند یا برای هفتهها ادامه داشته باشند، انجام جراحی ضروری میباشد. جراحی دیسککتومی باز رایجترین و بهترین روش درمان فتق دیسک است. در این روش جهت تسکین درد و رفع فشار، بخشی از دیسک آسیبدیده برداشته میشود. روشهای جراحی کمتهاجمی مانند میکرودیسککتومی نیز برای بهبود بیرونزدگی دیسک به کار برده میشوند. در برخی از مواقع فیوژن استخوانهای مهره مجاور جهت جلوگیری از بروز مجدد فتق دیسک انجام میشود.
انجام جراحی ستون فقرات برای درمان بیرونزدگی دیسک کمر بسیار شایع است. جراحی دیسککتومی که برای سالها به صورت باز و تهاجمی انجام میشده است، در حال حاضر از طریق برشهای کوچکتری (به روش آرتروسکوپی) انجام میشود. همچنین محققین در حال بررسی روش جراحی جایگزینی دیسک مصنوعی میباشند؛ البته تعیین اثربخشی این روش نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد.
کاهش احتمال بیرونزدگی دیسک کمر
جهت کاهش احتمال بیرونزدگی دیسک اقدامات زیر برای بایستی انجام شوند :
- قطع مصرف سیگار
- خم کردن زانوها هنگام بلند کردن اشیاء
- کاهش وزن و حفظ تناسب اندام
- انجام حرکات کششی پیش از فعالیتهای ورزشی
- استراحت کردن بین فعالیتهای سنگین
