اگر چنانچه از درد مزمن گردن رنج می‌برید شاید منبع ناراحتی شما دیسک گردن باشد. می‌توان بسیاری از افراد مبتلایان به دیسک گردن را به کمک شیوه های غیرتهاجمی و غیرجراحی درمان کرد. تنها در صورتی عمل جراحی برای گردن توصیه می‌شود که استفاده از سایر روش‌های درمانی توفیق چندانی به همراه نداشته و یا علائم درد آن کماکان پابرجا باشد. همچنین در مواردی که ممکن است دیسک گردن به طور مستقیم بر روی عصب یا نخاع فشار می‌آورد و عملکرد وی را با مشکل مواجه کرده است نیز به ناچار بایستی فرد تحت عمل جراحی قرار بگیرد.
آناتومی گردن
ستون فقرات بر اساس انحنا و عملکرد هر قسمت به دو دسته تقسیم می‌شود. نخاع گردنی در قسمت گردن قرار دارد و مسئول نگهداری گردن و اتصال آن به بدن است. نخاع گردنی نسبت به سایر قسمت‌های نخاع کمترین وزن را تحمل می‌کند. همچنین این قسمت از بدن بیشترین تحرک و انعطاف‌پذیری را داراست. در واقع می‌توان گردن به عقب، جلو و یا طرفین خم کرد. همچنین گردن این قابلیت را دارد که از به راست بچرخد کاری که به هنگام عبور از خیابان انجام می‌دهیم.
نخاع گردنی متشکل از هفت مهره کوچک است. این مهره‌ها استخوان‌های کوچکی هستند که به صورت ردیقی کنار هم قرار گرفته و با هم ستون فقرات را تشکیل می‌دهند. قسمت پشتی مهره‌ها به شکل قوس در‌می‌آید و سازنده‌ی لامینا است. در واقع لامینا همچون یک سقفی بر روی روزنه‌های موجود در مهره‌ها است. روزنه‌های موجود در مرکز هر مهره باعث شکل‌گیری کانال نخاعی می‌شوند.
پس از عبور از کانال نخاعی گردن که نقش محافظت‌کننده دارد به ستون فقرات می‌رسید. در این قسمت عصب‌های نخاعی به دست، بازو و عروق خونی متصل می‌شوند و کار خونرسانی به اعضای بدن را بر عهده می‌گیرند. قسمت فوقانی نخاع گردن بسیار جادار است. در واقع این قسمت بیش از سایر قسمت‌های ستون فقرات جا برای نخاع دارد. وجود این فضای زیاد باعث جلوگیری از ایجاد فشار بر روی نخاع به هنگام تکان دادن گردن می‌شود.
دیسک‌های بین مهره‌ای بین مهره‌های نخاع گردن قرار دارند. این دیسک‌ها از بافت‌های قوی و متصل به هم ساخته شده‌اند. به لایه سخت و بیرونی آن فیبروز آنولوس (حلقه بیرونی) گفته می‌شود. به مرکز ژل مانند آن هسته پالپوس نیز گفته می‌شود. دیسک و دو مفصل فاست کوچک و نخاعی مهره‌ها را به هم وصل می‌کنند. این دیسک‌ها و مفاصل امکان تحرک و ثبات را فراهم می‌کنند. همچنین وجود این دیسک‌ها همچون بالشتک جذب کننده شوک از نخاع گردنی محافظت می‌کنند.
علت ابتلا دیسک‌های فتق‌دار چیست؟
فتق دیسک گردن ممکن است ناشی از تغییرات طبیعی و دژنراتیو باشد که با بالا رفتن سن اتفاق می‌افتد. همچنین گاهی نیز ممکن است که دیسک گردن ثانویه باشد و منشا آن آسیب دیدگی باشد. در این شرایط دیسک دچار نشتی مایع می‌شود. این نشتی مایع به عصب‌های مجاور فشار وارد کرده و منجر به بروز علائمی همچون بی‌حسی و سوزن سوزن شدن بازوها، درد و از دست دادن عملکرد می‌شود که معمولاً با فتق دیسک در ارتباط هستند. وجود همگی این علائم در کنار هم باعث ایجاد وضعیتی به نام رادیکولوپاتی گردن می‌شود.
چگونه می‌توان دیسک گردن را تشخیص داد؟
پزشک با انجام معاینه جسانی و مشاهده تصاویر حاصل از آزمایشات می‌تواند وجود دیسک گردن را تشخیص دهد. علاوه بر این، پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی بیمار نیز از وی سوالاتی می‌پرسد. در طی جلسه تشخیص، پزشک از بیمار می‌خواهد که یکسری حرکات ساده‌ای را انجام دهید تا وضعیت عضلات، تحرک و پایداری مفصل را ارزیابی کند. از آنجا که برخی از عصب‌های نخاع گردنی تا بازوها امتداد دارند لذا پزشک بیمار را از لحاظ جسمانی عصبی نیز معاینه می‌کند تا عملکرد اعصاب وی را ارزیابی کند.
گاهی پزشک تجویز می‌کند که باید از گردن بیمار عکس گرفته شود تا وضعیت مهره‌ها ستون فقرات گردنی را نگاه کند. همچنین شاید لازم باشد که پزشک برای بهتر کردن کیفیت تصاویر حاصل از اشعه ایکس یک ماده حاجب به ستون فقرات بیمار تزریق کند که به این روش میلوگرام گفته می‌شود. به کمک میلوگرام می‌توان پی برد که آیا فشاری بر روی نخاع وجود دارد یا آیا فرد دچار دیسک گردن، اسپورهای استخوانی و یا تومور شده است یا نه.
همچنین ممکن است که پزشک برای این که دید بهتری نسبت به ساختار ستون فقرات بیمار داشته باشد استفاده از اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا اسکن با رزونانس مغناطیسی (MRI) را برای وی تجویز کند. سی تی اسکن نمایی از لایه‌ها گردن را نشان می‌دهد.همچنین به کمک سی تی اسکن می‌توان شکل و اندازه کانال ستون فقرات و ساختارهای داخل و اطراف آن را مشاهده کرد. اما در خصوص اسکن MRI باید گفت که یک اسکن بسیار حساسی است. به کمک ام آر آی می‌توان دقیق‌ترین و جزئی‌ترین اطلاعات مربوط به دیسک‌ها، رباط‌ها، نخاع، ریشه‌های عصبی یا تومورها را بدست آورد. عکسبرداری با اشعه ایکس، میلوگرام، سی تی اسکن و MRI همگی از جمله روش‌های بدون درد برای تشخیص دیسک گردن هستند.
در بعضی موارد، پزشکان برای اندازه گیری میزان عملکرد اعصاب نخاع گردن و کمک به تشخیص دقیق محل فشرده‌شدگی عصب، میزان هدایت آن استفاده می‌کنند. پزشکان معمولاً از آزمایشی به نام تست سرعت هدایت عصبی (NCV) استفاده می‌کنند. در طول این آزمایش، یکی از عصب‌های موجود در قسمتی از گردن تحریک می‌شود و سپس پزشک میزان زمان لازم برای انتقال پیام یا ضربه برای رسیدن به مکان دوم را اندازه گیری می‌گیرد. پزشک پچ‌های چسبناکی که دارای الکترود هستند را روی قسمتی از پوست بیمار قرار می‌دهد که عصب نخاعی در زیر آن قرار دارد. معمولا تست سرعت هدایت عصبی تنها زمانی انجام آن برای بیمار ناخوشایند است و پس از اتمام دیگر این ناراحتی برطرف می‌شود.
اغلب همزمان با آزمایش الکترومیوگرافی (EMG) از تست سرعت هدایت عصبی نیز استفاده می‌شود. برای شناسایی مشکلات عصبی از آزمایش الکترومیوگرافی استفاده می‌شود. در این آزمایش حرکات و فعالیت عضلات ارزیابی می‌شود. عضلات سالم برای اجرای عملکرد و حرکات خود به محرک نیاز دارند. بدین منظور، پزشک سوزان‌های بسیار ریزی را از طریق پوست به عضلات کنترل کننده عصب نخاعی وارد می‌کند. سپس در زمان انقباض عضلات، پزشک میزان تحرکات آنها را بررسی می‌کند. معمولا انجام آزمایش الکترومیوگرافی کمی ناخوشایند باشد و حتی پس از انجام آن عضلات فرد دچار درد خفیفی می‌شود.
درمان غیرجراحی دیسک گردن
قبل از استفاده از عمل جراحی، چندین گزینه درمانی محافظه کارانه نیز وجود دارد که گاهی می‌توان به کمک آنها مشکلات مربوط به دیسک گردن را برطرف کرد. برخی از این گزینه‌های درمانی عبارتند از:
- مدیریت درد، مصرف داروهای استروئیدی و داروهای ضد التهاب که می توانند ضمن کاهش التهاب عصب آسیب دیده به کاهش ناراحتی نیز کمک کنند.
- کشش یا تراکشن گردن که در آن از یک دستگاه گردنی استفاده می‌شود و به کمک آن و با اعمال فشار در جهت بالا به گردن به برداشته شدن فشار از روی عصب آسیب دیده کمک می‌شود.
- فیزیوتراپی که طی آن فیزیوتراپیست یکسری حرکات تمرینی مناسب برای کاهش درد بازو و تقویت عضلات گردن و روش‌های پیشگیری از آسیب بیشتر را به بیمار آموزش می‌دهد. حتی گاهی اوقات از درمان گرم یا سرد برای کاهش درد، علائم و التهاب استفاده نیز در فیزیوتراپی استفاده می‌شود.
- منیپولاسیون دستی: این روش درمانی توسط یک متخصص پوکی استخوان یا کایروپراکتیک انجام می‌شود. در این روش، درمانگر به آرامی ستون فقرات گردن را ماساژ می‌دهد تا اختلال عملکردی مفصل را کاهش دهد و قدرت تحرک را به بیمار بازگرداند.
انجام جراحی گردن چه زمانی ضروری است؟
در صورتی که فتق دیسک گردن شدید نباشد پس از گذشت مدتی به خودی خود برطرف می‌شود. گاهی نیز ممکن است بتوان به کمک روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دستکاری کایروپراکتیک و تزریق ستون فقرات درد و اختلال عصبی را کاهش داد. همچنین شاید گاهی بتوان به کمک عکسبرداری فتق دیسک گردن را مشاهده کرد اما لزوم همیشه باعث بروز علائم نمی‌شود.
با این حال، بسیاری از دیسک‌های گردن باعث ایجاد درد مزمن و اختلال در عملکرد فرد می‌شوند بطوری که تا ساختار جسمی یا دیسک پاره شده از طریق عمل جراحی درمان نشود کماکان این وضعیت ادامه خواهد داشت. لذا در این موراد برای کاهش درد به ناچار باید از عمل جراحی استفاده کرد. بطور کلی می‌توان گفت که در مواردی که شدت درد زیاد باشد و یا فرد را زمین‌گیر کند، در عملکرد عصبی وی اختلال ایجاد شود و استفاده از سایر روش‌های درمانی هیچ توفیقی به همراه نداشته باشد از عمل جراحی استفاده می‌شود. هدف از جراحی فتق دیسک گردن از بین بردن علت اصلی درد و اختلال عصبی و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
سایر گزینه‌های درمانی جایگزین جراحی کدامند؟
اگر بکارگیری شیوه‌های درمانی غیرتهاجمی در کاهش درد و علائم بیمار ناتوان باشند در این صورت به احتمال زیاد پزشک برای اصلاح وضعیت دیسک گردن استفاده از عمل جراحی را به شما توصیه می‌کند. به طور کلی برای درمان دیسک گردن از دو روش زیر استفاده می‌شود:
دیسککتومی قدامی گردن با فیوژن
دیسککتومی قدامی گردن با فیوژن (ACDF) یکی از شیوه‌های رایج برای اصلاح فتق دیسک گردن است. در این روش، جراح برش کوچکی را در قسمت جلویی (قدامی) گردن ایجاد می‌کند و سپس از طریق آن، دیسک آسیب دیده را خارج می‌کند. پس از این کار، با استفاده از صفحه فلزی و پیچ مهره‌های بالا و پایین دیسک با یکدیگر ادغام می‌شوند. هرچند که این روش به طور موثری باعث تثبیت مفصل می‌شود اما پس از ذوب شدن استخوان‌ها قدرت تحرک آنها از بین می‌رود.
جایگذاری دیسک مصنوعی گردن
در جایگذاری دیسک مصنوعی گردن (ACDR) از همان روش قدامی برای از بین بردن دیسک آسیب دیده گردن استفاده می‌شد با این تفاوت که به جای اینکه استخوان‌ها را با هم ادغام کند در این روش دیسک آسیب دیده با یک پیوند جایگزین می‌شود. منبع این پیوند ممکن است خود بیمار (اتوگرافت)، یک فرد دیگر، یا یک بانک بافت (آلوگرافت) یا یک جایگزین تجاری و مصنوعی باشد. در این روش، پیوند از دیسک اصلی تقلید می‌کند و ضمن حفظ تحرک گردن، از مفصل گردن حمایت و محافظت نیز می‌کند.
تعویض دیسک خلفی گردن
تعویض دیسک گردن در قسمت خلفی (PDR) مشابه جایگذاری دیسک مصنوعی در گردن است با این تفاوت که در این روش، برش در قسمت پشت (خلفی) گردن ایجاد می‌شود. یکی از اصلی‌ترین مشکلات این روش احتمال خونریزی در اثر اختلال در رگ‌های اطراف و منیپولاسیون یا همان دستکاری نخاع است.
جراحی ستون فقرات با کمترین تهاجم به چه شکلی است؟
هنگام تصمیم‌گیری در مورد استفاده از عمل جراحی دیسک گردن حتما پزشک جراحی را انتخاب کنید که در جراحی از کمترین تهاجم ممکن استفاده می‌کند. در جراحی ستون فقرات با حداقل تهاجم (MISS) در مقایسه با جراحی معمولی ستون فقرات از تکنیک‌های برتر و بهتر استفاده می‌شود. مثلا، در این روش وسعت برش‌ها به مراتب کوچکتر است و در ایجاد آنها از میکروسکوپ‌های پرقدرت استفاده می‌شود. برخی از مزایای جراحی ستون فقرات با حداقل تهاجم عبارتند از:
- آسیب کمتر به بافت‌های اطراف وارد می‌شود و این خود به معنای خونریزی کمتر است.
- سرعت بهبودی در این روش بیشتر از جراحی‌های معمولی است و جای زخم و درد نیز در آن کمتر است.
- دوران بستری آن بسیار کم است زیرا معمولا این جراحی بصورت سرپایی انجام می‌شود.
- اگر این جراحی در مرکز جراحی تخصصی انجام شود احتمال ابتلا به عفونت ناشی از بستری در بیمارستان بسیار کم است.
دوران پس از جراحی دیسک گردن به چه صورت است و شامل رعایت چه مواردی می‌شود؟
عمل جراحی دیسک گردن چیزی نیست که در مورد همه بیماران یکسان باشد و بتوان بطور مطلق در خصوص آن صحبت کرد اما جراحی‌های با حداقل تهاجم یعنی این که در آن اندازه‌ی برش‌های ایجاد شده کوچک است و بسته به وسعت عمل اگر عمل در صبح انجام شود فرد می‌تواند عصر همان روز و یا نهایتا صبح روز بعد از بیمارستان مرخص شود. قبل از مرخص شدن از بیمارستان، پزشک یکسری داروی مسکن برای شما تجویز می‌کند تا راحت‌تر بتوانید هرگونه درد بعد از جراحی را تحمل کنید. البته ناگفته نماند که پزشک نحوه و زمان مصرف این داروها را بصورت مفصل برای شما توضیح خواهد داد.
همچنین قبل از مرخص شدن از بیمارستان یک فیزیوتراپیست به نحوه انجام کارهای روزمره از قبیل چگونگی خارج شدن از رختخواب را به شما آموزش می‌دهد. علاوه بر این، در طی یک برنامه توانبخشی جسمی نحوه‌ی انجام حرکات و فعالیت‌های لازم برای بهبودی سریعتر به شما آموزش داده خواهد شد. گاهی شاید لازم باشد که پس از جراحی برای مدتی از بریس گردن استفاده کنید. هرچند که پس از جراحی فرد چند روزی را باید استراحت کند اما اكثر دیسککتومی‌ها دوران نقاهت طولانی به همراه ندارند لذا لازم نیست که فرد مدتی طولانی در خانه بماند و مرخصی کاری بگیرد.
پس از جراحی، پزشک در مورد اینکه آیا عمل جراحی انجام شده بر روی گردن محدودیت‌های دائمی را برای شما در پی خواهد داشت یا نه با شما صحبت خواهد کرد. البته جای نگرانی نیست و معمولاً فقط بعد از جراحی‌های پیچیده است که فرد دچار محدودیت‌های جدی می‌شود. لازم به ذکر است که پس از جراحی گردن فرد نباید تا چند هفته اشیاء سنگین را از روی زمین بلند کند و به سراغ فعالیت‌های سنگین و این چنینی برود، بنابراین بیمارانی که شغل آنها مستلزم انجام فعالیت‌های شدید مانند ساخت و ساز است در مقایسه با افرادی که شغل پشت‌میزی دارند به زمان به مراتب بیشتری برای استراحت نیاز دارند. البته پزشک زمان بازگشت به سرکار و انجام فعالیت‌های از این قبیل را برای شما بصورت یک برنامه‌ی دقیق به شما ابلاغ می‌کند.
نتایج حاصل جراحی دیسک گردن چگونه است؟
در اکثر موارد، جراحی دیسک گردن منجر به کاهش چشمگیر درد و اختلال عملکرد در بیمار می‌شود. اگر دیسک گردن در بیمار به درستی تشخیص داده شود و شرایط لازم برای انجام روش دیسککتومی را داشته باشد و با فرض اینکه بیمار تمامی موارد خودمراقبتی پس از جراحی را به درستی رعایت کند در این صورت معمولا می‌توان شاهد نتایج بسیار عالی بود. هر بیماری شرایط خاص خود را دارد و پزشک در مورد شرایط موجود بصورت مفصل با وی صحبت خواهد کرد و انتظارات از عمل جراحی را به وی خواهد گفت.
پیشگیری
مهم است که هنگام بازگشت به خانه به محدودیت‌ها و برنامه ورزشی خود پایبند باشید. فراموش نکنید که باید به هنگام انجام تمام فعالیت‌های خود از مکانیک بدن به درستی استفاده کنید. سیگار نکشید زیرا سیگار کشیدن خطر بروز عوارض ناشی از عمل جراحی را افزایش می‌دهد و از جوش‌خوردگی استخوان جلوگیری می‌کند.
