تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲
ضربه مغزی عارضه‌ای شایع است، به ویژه اگر ورزشی برخوردی، مانند فوتبال انجام دهید. بااین حال، تمام ضربه‌های مغزی تا حدی به مغز آسیب می‌زنند که التیام آن تنها نیازمند استراحت و گذر زمان است. اکثر آسیب‌های ناشی از ضربه‌های مغزی ملایم‌اند و به‌طور کامل بهبود می‌یابند.
آمبولیزاسیون مغزی روشی است که در آن یک انسداد مصنوعی عمداً در داخل رگ خونی ایجاد می‌شود. انواع بسیار مختلفی از آمبولیزاسیون وجود دارند که علائم و مشکلات عصبی متعددی را درمان می‌کنند.
علل
مغز انسان غلظتی ژلاتینی دارد و مایع مغزی نخاعی درون جمجمه از مغز در برابر ضربه مغزی و تکان‌های روزانه حفاظت می‌کند. ضربه شدید به سر و گردن یا قسمت فوقانی بدن باعث می‌شود تا مغز به شدت به جلو و عقب بلغزد و به دیواره‌های داخلی جمجمه بخورد.کاهش یا افزایش ناگهانی سرعت سر در نتیجه حوادثی چون تصادف خودرو یا به شدت تکان داده شدن نیز می‌تواند آسیب مغزی یا خون ریزی مغزی به دنبال داشته باشد.
این آسیب‌ها بر عملکرد مغز تأثیری معمولاً کوتاه مدت می‌گذارند و نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی بروز می‌یابند.
این گونه آسیب‌های مغزی منجر به خونریزی داخل یا اطراف مغز می‌شوند و به علائمی نظیر گیجی و خواب‌آلودگی طولانی مدت دامن می‌زنند که ممکن است بلافاصله پس از ضربه یا با تأخیر آشکار گردند.
خونریزی درون مغز می‌تواند وضعیت زندگی را تهدید کننده کند؛ به همین دلیل اهمیت دارد که تمام افرادی که به مغز خود آسیبی رسانده‌اند، در زمان کمتر از چند ساعت پس از وقوع حادثه، مورد بازرسی قرار گیرند و در صورت تشدید نشانه‌ها، به سرعت مراقبت دریافت کنند.
علائم
نشانه‌ها و علایم ضربه مغزی می‌توانند نامحسوس و ملایم باشند و با تأخیر نمودار شوند. علائم گاهی روزها، هفته‌ها یا حتی بیشتر دوام دارند.
سردرد، کاهش حافظه (فراموشی)، و گیجی اغلب به عنوان نتیجه‌ای از آسیب مغزی ناشی از ضربه به شناخته می‌شوند. فراموشی، که ممکن است به همراه بیهوشی همراه باشد، معمولاً تلفیقی از از دست دادن حافظه مرتبط با واقعه‌ای است که به آسیب مغزی منجر شده است.
برخی از نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی:
· سردرد یا احساس فشار در سر
· از دست دادن موقت هوشیاری
· گیجی یا احساس بودن در مه
· فراموشی اتفاق منجر به وارد شدن ضربه
· سرگیجه یا “ستاره دیدن”
· زنگ زدن گوش
· حالت تهوع
· استفراغ
· گفتار نامفهوم و بریده بریده
· تأخیر در پاسخ دادن به پرسش‌ها
· بهت‌زدگی و خیره نگاه کردن
· خستگی
برخی از علائم ضربه مغزی بلافاصله پس از تصادف یا با چند ساعت تأخیر بروز می‌یابند، از جمله:
· مشکلات مربوط به حافظه و تمرکز
· تحریک‌پذیری؛ تندخویی و دیگر دگرگونی‌های شخصیتی
· حساسیت به نور و صدا
· خواب ناآرام
· افسردگی و مشکلات تعدیل روان‌شناختی
· اختلال حس چشایی و بویایی
علائم ضربه مغزی در کودکان
وارد شدن ضربه به سر کودک بسیار رایج است، اما مشکل می توان ضربه مغزی را در نوزادان و کودکان نوپا تشخیص داد چون آنان قادر به توصیف احساس و حالت جسمی‌شان نیستند. راهنماهای غیرکلامی ضربه مغزی کودکان عبارت‌اند از:
· بهت‌زدگی و خیره نگاه کردن
· بی‌حالی و سریع خسته شدن
· زودرنجی و ناپایداری
· از دست دادن تعادل و متزلزل راه رفتن
· بیش از حد گریه کردن
· تغییر الگوهای خوردن و خوابیدن
· بی‌علاقه شدن به اسباب بازی‌های محبوب
زمان مراجعه به پزشک
ظرف یک تا دو روز به پزشک مراجعه کنید اگر:
· به سر خود یا فرزندتان آسیبی وارد شده است، حتی اگر به مراقبت فوری نیاز نباشد.
توصیه می‌شود که در صورتی که فرزند شما علاوه بر بروز گزارش‌شده برآمدگی کوچکی بر روی سر، هر نوع علامت دیگری نیز اظهار کند، با پزشک کودک خود تماس بگیرید، به ویژه اگر نشانه‌های جدی آسیب به نظر بیاید. اگر فرزندتان هنوز نشانه‌های آسیب جدی را نشان نمی‌دهد، هوشیار باشد، حرکات طبیعی داشته باشد و به خوبی واکنش نشان دهد، احتمالاً آسیب ضربه مغزی به صورت ملایم است و ممکن است نیازی به آزمایش‌های بیشتر نداشته باشد. در این حالت، اگر کودک تمایل به خوابیدن دارد، اجازه دهید بخوابد. در صورتی که بعداً نشانه‌های نگران‌کننده ظاهر شوند، به مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
چنانچه فردی بزرگسال یا کودک پس از وارد شدن ضربه به سر، دچار علائم زیر شد حتماً با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید:
· استفراغ مکرر و حالت تهوع
· بیهوش شدن به مدت بیش از ۳۰ ثانیه
· سردرد تشدید شونده به مرور زمان
· تغییر رفتار مانند زودرنج و تندخو شدن
· پدید آمدن تغییر در هماهنگی فیزیکی، برای مثال سکندری خوردن یا بی دست و پا شدن
· گیجی یا سردرگمی، مانند به سختی شناختن آدم‌ها یا مکان‌ها
· گفتار نامفهوم یا دگرگونی‌های گفتاری دیگر
علائم دیگر ضربه مغزی عبارت‌اند از:
· حمله‌های صرع و تشنج
· اختلال‌های چشم یا بینایی، نظیر بزرگ‌تر از حد طبیعی شدن مردمک‌ها (مردمک‌های متسع) یا اندازه نامساوی مردمک‌ها
· سرگیجه مکرر یا مداوم
· دشواری آشکار در عملکرد ذهنی یا هماهنگی فیزیکی
· علائم تشدید شونده به مرور زمان
· برآمدگی‌های بزرگ بر روی سر یا کبودی تمام نواحی به جز پیشانی در کودکان، به ویژه در نوزادان زیر ۱۲ ماه
ضربه مغزی در ورزشکاران
در صورت وجود نشانه‌ها یا علائم ضربه مغزی باید از ورزش کردن یا انجام فعالیت سنگین خودداری نمود.
کارشناسان توصیه می‌کنند که ورزشکاران مشکوک به ضربه مغزی ورزش را از سر نگیرند مگر زمانی که توسط متخصص بهداشت آموزش دیده در زمینه ارزیابی و مهار ضربه مغزی معاینه پزشکی شوند. وضعیت کودکان و نوجوانان باید توسط مراقب بهداشت آموزش دیده در زمینه ارزیابی و مهار این آسیب اطفال بررسی شود.
به علاوه کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که ورزشکاران بزرگسال، کودک و نوجوان مبتلا به ضربه مغزی همان روز آسیب به زمین بازی برنگردند.
عوارض
عوارض بالقوه ضربه مغزی عبارت‌اند از:
· بیماری صرع. احتمال ابتلا به بیماری صرع در افرادی که دچار ضربه مغزی شده‌اند در پنج سال نخست پس از آسیب دو برابر دیگران است.
· اثرهای انباشته آسیب‌های مغزی چندگانه. شواهد حکایت از آن دارند که افرادی که در طول زندگی‌شان چند بار دچار ضربه مغزی شده‌اند، ممکن است به اختلال‌های پایدار و حتی پیشرفت کننده‌ای مبتلا شوند که توانایی عملکردشان را محدود خواهد ساخت.
· سندرم پس از ضربه مغزی. بعضی بیماران مبتلا به علائم پس از ضربه مغزی، مانند سر درد، سرگیجه و دشواری داشتن در تفکر، تا چند روز بعد از ضربه هستند. علائم ممکن است هفته‌ها یا چند ماه بعد ادامه داشته باشند.
· سردردهای پس از ضربه. بعضی بیماران پس از ضربه مغزی به مدت یک هفته تا چند ماه از سر درد رنج می‌برند.
· سرگیجه پس از ضربه. دسته‌ای از بیماران پس از آسیب مغزی به مدت روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها احساس سرگیجه یا دوران و چرخیدن به دور خود دارند.
· سندرم ضربه ثانویه. چنانچه ضربه مغزی دوم پیش از برطرف شدن نشانه‌ها و علائم اولیه حادث شود، ورم مغز سریع و معمولاً مرگباری را در پی خواهد داشت.
میزان مواد شیمیایی مغز پس از ضربه تغییر می‌کند، و تثبیت مجدد سطوح‌شان معمولاً یک هفته زمان می‌برد. بااین حال، زمان بهبود متغیر است و ورزشکاران به هیچ وجه نباید پیش از رفع کامل علائم و نشانه‌های ضربه مغزی به انجام فعالیت‌های ورزشی بپردازند.
تشخیص
هنگام مراجعه به پزشک، احتمالاً سوالاتی درباره چگونگی آسیب دیدن و علائم مرتبط طرح می‌کند. سپس با انجام معاینه فیزیکی، تشخیص می‌دهد که آیا علائم ضربه مغزی در شما وجود دارد یا خیر.
اگر پزشک به وجود علائم جدی پی ببرد، ممکن است دستور دهد که یک MRI یا سی. تی. اسکن مغز انجام شود تا آسیب‌های وخیم را بررسی کند. اگر شما دچار حملات صرع شوید، پزشک ممکن است تست EEG (برق‌نگاری مغز) را انجام دهد تا امواج مغز را کنترل کند.
روش های درمان
جراحی
درمان ضربه مغزی به شدت علائم بستگی دارد. جراحی یا دیگر اقدام‌های پزشکی زمانی ضرورت می‌یابند که با خونریزی داخل مغز، ورم مغز یا آسیب جدی آن مواجه باشیم. بااین وجود، اکثر ضربه‌های مغزی به جراحی یا هر درمان پزشکی مهم دیگری نیاز ندارند.
استراحت
پزشک پیشنهاد خواهد داد تا در طول ۲۴ ساعت نخست پس از آسیب وارده، فردی کنارتان باشد تا هر ۲ یا ۳ ساعت یک‌بار از خواب بیدارتان کند. به این ترتیب اطمینان حاصل می‌شود که به کما نرفته‌اید و همچنین به همراه‌تان اجازه می‌دهد تا بررسی کند که آیا نشانه‌ای از گیجی شدید یا رفتار غیرطبیعی در شما وجود دارد یا خیر.
استراحت کردن یکی از مناسب‌ترین روش‌هایی است که به مغز کمک می‌کند تا از ضربه مغزی بهبود یابد. پزشک از شما خواهد خواست تا هم از نظر جسمی و هم ذهنی برای بهبود یافتن از ضربه مغزی استراحت کنید. منظور این است که تا زمان از بین رفتن علائم از تقلا و تلاش جسمی معمول، شامل ورزش یا کلیه فعالیت‌های سنگین، پرهیز کنید.
در مدت استراحت انجام فعالیت‌هایی نظیر بازی‌های ویدئویی، تماشای تلویزیون، تکلیف مدرسه، مطالعه، پیام الکترونیکی فرستادن یا استفاده از کامپیوتر نیز که به تفکر و تمرکز ذهنی نیاز دارند، محدود می‌شود. احتمالاً پزشک از شما خواهد خواست تا زمان کمتری را در مدرسه یا محل کار سپری کنید، در طول روز به خود استراحت دهید، یا طی زمان بهبود ضربه مغزی از میزان تکالیف مدرسه یا وظایف شغلی کم کنید.
می‌توانید به موازات بهبود علائم، به تدریج فعالیت‌های نیازمند تفکر، مانند انجام تکالیف مدرسه یا وظایف شغلی را بیشتر کنید یا زمان طولانی‌تری را در مدرسه یا محل کار بگذرانید.
برای تسکین سردردها بعد از ضربه مغزی از مسکن‌هایی نظیر استامینوفن (تایلنول و مشابه آن) استفاده کنید. از مصرف مسکن‌های دیگری چون ایبوپروفن (ادویل، مرتین آی بی و اقلام مشابه) و آسپرین خودداری کنید، چون ممکن است این داروها احتمال خونریزی را افزایش دهند.
اگر شما یا فرزندتان هنگام انجام ورزش‌های رقابتی دچار ضربه مغزی شده‌اید، از پزشک بخواهید تا زمان مناسب برگشت به میادین ورزشی را تعیین کند. از سر گرفتن زودهنگام ورزش احتمال ضربه مغزی دوم و آسیب مغزی پایدار و بالقوه کشنده را افزایش می‌دهد.
بر اساس شواهد، آن دسته از بیمارانی که در طول زندگی چند بار دچار ضربه مغزی شده‌اند بیش از دیگران در معرض ابتلا به اختلال پایدار و حتی پیشرفت کننده‌ای قرار دارند که توانایی عملکردشان را محدود می‌سازد. بازگشت به زمین بازی یا شروع مجدد فعالیت سنگین پیش از برطرف شدن کامل نشانه‌ها و علائم مجاز نیست. کارشناسان توصیه می‌کنند که بزرگسالان، کودکان و نوجوانان در همان روز آسیب ورزش را از سر نگیرند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست آموزش دیده در زمینه مهار ضربه مغزی قادر است تا بسیاری از علائم و مشکلات مربوط را ارزیابی و درمان کند. نه علائم ورزشکاران و نه هیچ دو ضربه مغزی‌ای مانند یکدیگر نیستند، بنابراین ارزیابی جامعی انجام می‌شود و سپس برنامه درمانی خاصی برای هر بیمار تدوین می‌گردد.
رژیم غذایی
داشتن یک رژیم سالم و متعادل از تمام غلات، پروتئین‌ها، میوه‌ها و سبزیجات بعد از ضربه مغزی به آن دلیل مهم است که مغز برای التیام یافتن به مواد مغذی نیاز دارد.
وعده‌های غذایی کم حجم، مانند آش جو دوسر یا نان برشته گندم، می‌توانند از ناراحتی شکم جلوگیری کنند. مواردی که برای تسهیل فرآیند هضم، غذا را به طور کامل بخورید، موثر هستند. در صورتی که به دلیل سردرد قادر به مصرف غذا به صورت معمولی نیستید، می‌توانید آن را به صورت پوره یا از منابع نرم‌تری مانند پوره سیب یا کوکتل میوه مصرف کنید. حتماً املت تخم‌مرغ را در نظر بگیرید، زیرا آن به عنوان یک منبع غنی از پروتئین مؤثر در بهبود ضربه مغزی محسوب می‌شود. در صورت نیاز به مصرف مایعات، مواردی مانند شیک‌های پروتئین یا نوشیدنی‌های غنی از مواد مغذی، به مشورت انجمن پزشکی ناراحتی‌های ریوی، به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
خوردن غذاهای مفید بلافاصله پس از آسیب مغزی و رساندن انرژی کافی به مغز می‌تواند میزان پیامدهای منتج از ضربه مغزی را خفیف‌تر سازد. خوردن سریع تنقلات سرشار از پروتئین، آجیل یا شیک پروتئین بلافاصله پس از آسیب مغزی و داشتن رژیم سرشار از پروتئین برای چند هفته در کاهش مشکلات و بهبودی زودتر شما مؤثر است.گوشت را به عنوان یک منبع عالی پروتئین در رژیم خود بگنجانید، چرا که شامل مقادیر مناسبی از کراتین نیز هست که میزان قابل توجهی انرژی سریع را برای مغز فراهم می‌کند.
بعد از ضربه مغزی، ممکن است توصیه شود که غذاهای کم‌نمک مصرف کنید یا مقدار سدیم در رژیم غذایی خود را کاهش دهید تا از نگهداری آب در سلول‌ها جلوگیری کنید و احتمال ورم را کاهش دهید.
