تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳
فلج اطفال یا پولیومیلیت، یک بیماری ویروسی است که باعث آسیب به تعدادی از سلول‌های نخاع میشود و در نتیجه، برخی از عضلات اندام‌های بیمار فلج می‌گیرند. این بیماری تا حد زیادی با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون در سطح جهان کاهش یافته است، اما هنوز در برخی از کشورها مثل پاکستان و افغانستان به صورت محدود وجود دارد.
بیماری فلج اطفال
ویروس این بیماری از راه دستگاه گوارش وارد بدن بیمار میشود و سپس بعد از اینکه خود را در گلوی بیمار تکثیر کرد به جریان خون وی وارد شده و پس از وارد شدن به نخاع تعدادی از سلول های آن را از بین برده و در نتیجه انتقال پیام های عصبی مغز به اندام مختل میشود.
در ۹۵ درصد موارد، بیماری فلج اطفال فقط با اظهار تب آغاز میشود و خود به تنهایی بدون برجای گذاشتن عوارض، بهبود می‌یابد. در یک درصد افراد مبتلا به این ویروس، بیماری با اظهار تب شروع میشود. تب سرانجام پس از چند روز بهبود می‌یابد و سپس بیمار برای مدتی دیگر با درد و اسپاسم شدید عضلات بدن مواجه میشود. چند روز بعد، عضلات اندام‌ها (بیشتر اندام تحتانی) به فلج مبتلا میشوند.
برخی از این عضلات فلج شده ممکن است پس از مدتی بهبود یابند و تا حدی از قدرت خود بازیابی کنند، اما برخی دیگر ممکن است همیشه ضعیف یا فلج باقی بمانند. فرآیند بهبودی پس از دو سال متوقف میشود و بیماری به وضعیت ثابتی دچار میشود.
بسیاری از بیماران به خاطر “وقتی بچه بودم مریض شدم و تب کردم. برای من آمپول پنی‌سیلین زدند و من فلج شدم” یادآوری می‌کنند. هرچند تب بیمار ناشی از ابتلا به ویروس فلج اطفال است و خود بیماری باعث فلج اندام‌ها میشود، اما نشان داده شده است که تزریقات عضلانی و فعالیت بدنی زیاد در زمان ابتلا به این بیماری ممکن است احتمال بروز فلج را افزایش دهد.
بندرت بعد از واکسیناسیون با واکسنی که از ویروس زند ضعیف شده تهیه شده ممکن است فرد واکسینه شده دچار بیماری فعال شده و فلج شود ( یک نفر در هر ۲.۵ میلیون نفر)
تغییر شکل اندام ها در بیماری فلج اطفال
مشکل اصلی بیماران مبتلا به پولیومیلیت یا فلج اطفال آسیب سلول های نخاع آنان است و بدنبال آن عضلاتی که بوسیله آن سلول ها تحریک میشوند دیگر کار نکرده و فلج میشوند.
فلج عضلات در این بیماران بیشتر در اندام تحتانی بوده و غیر قرینه است. یعنی یک پای بیمار بیش از پای دیگر گرفتار شده و فلجی دارد.
بعد از گذشت مدتی عضله فلج شده چون کار نمیکند لاغر شده و حجم آن کم میشود.
بتدریج که بچه رشد کرده و استخوان های او بلندتر میشوند عضلات فلج شده نمیتوانند با همان نسبت استخوان ها رشد کنند پس بطور نسبی کوتاه تر از آنها باقی میمانند. این کوتاهی نسبی عضلات نسبت به استخوان ها موجب میشود تاندون این عضلات به استخوانهایی که به آنها چسبیده اند کشش وارد کرده و موجب تغییر شکل مفصل شوند. بطور مثال وقتی عضلات پشت ساق که فلج میشوند رشدشان کمتر از رشد استخوان های ساق میشود تاندون آشیل که پایین ترین قسمت این عضلات است موجب کشیده شده استخوان پاشنه شده و در نتیجه مچ پا به پایین میرود و بیمار دیگر نمیتواند مچ پای خود را بالا بیاورد حتی اگر عضلات جلوی ساق خوبی داشته باشد.
پس میبینیم که عدم توانایی در بالا آوردن مچ پا در این بیماران ممکن است دو علت داشته باشد.
- عضلات جلوی ساق که مسئول بالا آوردن مچ پا هستند ضعیف شده یا بکلی فلج شده اند.
- عضلات پشت ساق که فلج شده و بطور نسبی کوتاه شده است چنان مچ پا را به سمت پایین میکشند که عضلات جلوی ساق حتی اگر سالم باشند هم نمیتوانند پا را بالا بیاورند.
این مکانیسم میتواند در هر مفصلی موجب تغییر شکل آن شود.
رشد استخوان‌ها به قدرت عضلات اطراف آنها بستگی دارد. زمانی که عضلات اطراف یک استخوان ضعیف یا فلج شده باشند، رشد استخوان هم به خوبی اتفاق نمی‌افتد. در کودکانی که عضلات ران بر اثر ابتلا به پولیومیلیت ضعیف شده‌اند، استخوان ران طرف فلج شده قادر به رشد مطلوبی نخواهد بود. این استخوان نه‌تنها لاغرتر از حالت طبیعی خواهد بود بلکه همچنین کوتاه‌تر خواهد بود، که این موضوع باعث میشود اندام تحتانی طرف فلج شده کوتاه‌تر از طرف مقابل باشد.
به علاوه، با کاهش رشد استخوان، رشد عضلات هم کاهش می‌یابد که باعث کوتاهی نسبی عضلات نسبت به استخوان‌ها میشود.
کوتاه شدن استخوان اندام تحتانی در این بیماران باعث میشود که پاشنه پایشان در حالت ایستادن به زمین نرسد، بنابراین در تلاش برای ایستادن و راه رفتن، بر روی پنجه پای فلج شده بایستند. این موضوع در طولانی‌مدت منجر به تغییر شکل مچ پا و پنجه، به ویژه انحراف به سمت پایین، میشود.
رشد مفاصل بدن هم تا حد زیادی تابع قدرت عضلات اطراف آن ها است. وقتی عضلات ران و لگن بیمار مبتلا به فلج اطفال فلج شوند بتدریج و با رشد بچه، سر استخوان ران و حفره استابولوم خوب رشد نکرده و خوب در یکدیگر جای نمیگیرند.
پس بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت میتواند باعث مشکلات بسیار زیادی در اندام و بدنبال آن در حرکت بیمار شود. مشکلاتی که میتوان جلوی همه آنها را با خوردن یک قطره در زمان کودکی گرفت. بنظر نمیرسد پیشگیری از هیچ بیماری ناتوان کننده ای اینقدر ساده باشد ولی متاسفانه بعد از ایجاد شدن بیماری کنترل آن بسیار مشکل میشود.
منبع : ایران ارتوپد
