تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲
حس لمس یا حس لامسه از حواس پنج گانه انسان است. گرچه از میان این پنچ حس اصلی، حس بینایی شاید پیچیده ترین و مهمترین آنها باشد ولی حس لامسه از اساسی ترین آنها است. حس لامسه ارتباط انسان را در تماس با محیط خارج مهیا میکند.
اختلال در حس لمس میتواند خود را بصورت های زیر نشان دهد:
۱-کاهش توانایی لمس و احساس خواب رفتن پوست و یا از بین رفتن کامل حس لمس
۲-احساس گزگز و یا سوزن سوزن شدن پوست و یا احساس ناخوشایند در هنگام لمس یک جسم
۳-خواب رفتن یا سِر شدن است که بیشتر از همه درانتهای اندامها یعنی در دستها و پاها تظاهر میکند.
ایجاد خواب رفتگی در دست و پا
خواب رفتن دست و پا علل زیادی دارد. بعضی از آنها مشکلاتی ساده و بعضی دیگر بیماری های مهمی هستند ولی در همه آنها اشکالی در مسیر انتقال حس لمس از پوست به مغز ایجاد شده است. این اشکال ممکن است در تحریک گیرنده های حسی پوست یا در عصبی باشد که حس را از پوست به نخاع منتقل میکند. ممکن است در محل ورود عصب به نخاع یا در خود نخاع یا مغز باشد.
تحت فشار قرار گرفتن عصب مهمترین عاملی است که موجب فلج شدن عصب و در نتیجه خواب رفتن دست و پا می شود .انتقال اطلاعات لمسی در طول عصب به صورت انتقال جریان الکتریکی از درون آن است. وقتی عصب تحت فشار قرار میگیرد انتقال پیام های الکتریکی در طول آن متوقف شده و عصب دیگر نمیتواند اطلاعلت حسی را از درون خود منتقل کند. در این حال حس لمس مختل شده و فرد احساس خواب رفتگی در دست یا پا میکند.
علل خواب رفتگی در دست ها و پاها
مهمترین عللی که باعث خواب رفتن دستها و پاها میشوند عبارتند از:
۱- خواب رفتن دست و پا به علت فشار خارجی به عصب محیطی
در شرایطی که فرد برای مدت طولانی در حالت چهارزانو یا دوزانو نشسته است یا وقتی روی صندلی نشسته و یک پا را روی پای دیگر گذاشته، ممکن است یکی از پاها خواب رود. همچنین، پس از خوابیدن و بی حرکت بودن برای مدت ساعت‌ها، پس از بیدار شدن در دستها احساس بی حسی و خواب‌رفتگی میکند. دلیل این وضعیت‌ها فشار و فشردگی اعصاب اندام‌هاست. در این حالات، عصب بین استخوان و جسم خارجی به مدت طولانی فشرده میشود و این فشار باعث فلج موقت آن میشود. در برخی مناطق که عصب نزدیک به پوست است و فاصله آن با استخوان کم است، این اتفاق بیشتر رخ می‌دهد، مانند محل عبور عصب اولنار از پشت آرنج، عبور عصب رادیال از پشت بازو و یا عبور عصب پرونئال از کنار زانو. این وضعیت‌ها به طبع طبیعی هستند و به عنوان بیماری محسوب نمی‌شوند، اما اگر به طور مکرر تکرار شوند، باید به دلایلی که آن را ایجاد میکند فکر کرد. به عنوان مثال، کم‌خونی، خستگی، استرس و اضطراب میتواند باعث تشدید این خواب‌رفتگی‌ها شود.
۲- خواب رفتن بدنبال فشار داخلی روی اعصاب محیطی
همانطور که گفته شد عصب در مسیرش از پوست تا نخاع ممکن است در نقاطی تحت فشار قرار گیرد. یکی از این ها تونل های بافتی هستند. تونل هایی که معمولا یک طرف آن را استخوان و طرف دیگر را بافت های همبندی مانند رباط یا عضله تشکیل داده است. در حالات معمولا این تونل ها به اندازه کافی فضا دارند و عصب به راحتی از درون آنها عبور میکند ولی گاهی اوقات فضای درونی تونل به عللی تنگ شده و به عصبی که از درون آن عبور میکند فشار وارد میشود. این فشار میتواند موجب فلج شدن عصب گردد.
یکی از شایعترین بیماری هایی که با این مکانیسم موجب خواب رفتگی دست و پا میشود سندرم کانال کارپ یا نشانگان تونل مچ دستی است. در این بیماری عصب مدیان که از درون تونلی در مچ دست به نام تونل مچ دستی عبور میکند تحت فشار قرار میگیرد. علت این فشار در غالب اوقات تورم تاندون هایی است که همراه با عصب را درون تونل عبور میکنند. این تورم میتواند به علت کار زیاد یا فعالیت مکرر و تکراری با مچ دست یا انگشتان باشد و یا به علت تغییرات هورمونی در زمان بارداری یا یائسگی ایجاد شود. به علت فشار به عصب مدیان علائمی مانند خواب رفتن انگشتان دست و گزگز در انگشتان سبابه و میانی دست ایجاد میشود که معمولا بیمار را شبها از خواب بیدار کرده و وی با حرکت دادن انگشتان و باز و بسته کردن آنها سعی در رفع این خواب رفتگی میکند.
بیماری دیگر با این مکانیسم، فلج تاخیری عصب اولنار است. در این بیماری عصب اولنار در آرنج و در حین عبور از پشت زائده اپی کندیل میانی آرنج تحت فشار قرار میگیرد. تغییر شکل استخوان آرنج در این ناحیه به علت بد جوش خوردن شکستگی های آن و یا ایجاد استخوان های اضافه به علت آرتروز میتواند موجب فشار به عصب شود. نتیجه آن اختلال در کارکرد عصب اولنار و احساس خواب رفتگی و گزگز در انگشت کوچک و انگشتری دست است. این خواب رفتگی بخصوص وقتی که بیمار آرنج خود را مدت زیادی در حالت خم نگه داشته و یا در حین خوابیدن ایجاد میگردد.
با همین مکانیسم اعصاب شبکه گردنی میتوانند در حین عبور از نزدیکی دنده اول قفسه سینه تحت فشار قرار گیرند. این بیماری که به دنده گردنی هم معروف است معمولا به علت وجود یک دنده اضافی در گردن و یا وجود یک نوار بافتی سفت در این ناحیه و فشار آن به عصب ایجاد میشود. این بیماری معمولا با خواب رفتگی و گزگز انگشتان دست همراه میشود.
در تمام بیماری هایی که ذکر شد مشکلات ایجاد شده جدی بوده و نیاز به درمان دارند. گاهی اوقات میتوان این بیماری ها را با روش های غیر جراحی درمان کرد و گاهی اوقات هم نیاز به عل جراحی وجود خواهد داشت. تاخیر در درمان این بیماری ها میتواند موجب اختلال دائم در عملکرد عصب بصورت فلج شدن دائم آن شود.
۳- خواب رفتن دست و پا به علت فشار به ریشه اعصاب محیطی
هنگامی که اعصاب محیطی از اندامها به سمت نخاع حرکت میکنند، از درون سوراخ بین مهره‌ای عبور میکنند و در مجاورت دیسک بین مهره‌ای قرار می‌گیرند. فتق دیسک به معنای جابجایی یا فشرده شدن دیسک بین مهره‌ای است که میتواند فشاری بر ریشه عصبی مجاوری بگذارد و باعث خواب‌رفتگی آن عصب شود. فتق دیسک گردنی میتواند باعث خواب‌رفتگی دستها شود و فتق دیسک کمری میتواند باعث خواب‌رفتگی پاها شود. به عنوان مثال، فتق دیسک بین مهره پنجم و ششم گردنی میتواند باعث خواب‌رفتگی اطراف شست دست شود و فتق دیسک بین مهره چهارم و پنجم کمری میتواند باعث خواب‌رفتگی قسمت داخلی ساق و شست پا شود. این بیماران معمولاً همراه با بیحسی در دست یا پا هستند و ممکن است درد گردن یا کمر و انتشار درد به دست یا پا نیز داشته باشند. بسیاری از بیماران با فتق دیسک بین مهره‌ای با انجام تمرینات تقویت عضلات گردن و کمر بهبود می‌یابند، اما برخی از آنها نیاز به جراحی دارند.
۴- خواب رفتن دست و پا به علت ضایعه در مسیر انتقال پیام حسی در سیستم عصبی مرکزی
اعصاب بعد از ورود به نخاع در مسیر آن به بالا رفته و پس از عبور از بصل النخاع و قسمت های عمقی مغز به قشر مغز میروند در در آنجا بصورت حس تفسیر شوند. در این مسیر انتقال پیام های عصبی میتواند به علت آسیب های بافتی با مشکلاتی مواجه شود. این اختلال در انتقال پیام حسی بصورت خواب رفتگی دست یا پا تفسیر میشود. معروفترین این بیماری ها مولتیپل اسکلروزیس یا MS است.
۵- خواب رفتن دست و پا به علت بیماری های متابولیک
گاهی اوقات، عملکرد عصب حسی به دلیل بیماری‌های سیستمیک قابل تحت‌الشعاع‌گذاری است. یکی از بیماری‌های شناخته شده که این نوع مشکلات را ایجاد میکند، مرض قند یا دیابت است. زمانی که بیماری دیابت بدون درمان یا با درمان ناکامل برای مدت طولانی باقی می‌ماند، تدریجاً عملکرد عصب‌های حسی اندامها اختلال میکند. این کاهش حس، هر چه به سمت پایینتر از بدن پیش می‌رود، شدت بیشتری پیدا میکند. به همین دلیل، به این حالت “بیحسی دستکش و جورابی” نیز گفته میشود؛ به این معنی که در مناطقی که دست و پا در دستکش یا جوراب قرار می‌گیرند، پوست دست و پا بی‌حس میشود و فرد احساس خواب‌رفتگی میکند. با پیشرفت بیماری، شدت خواب‌رفتگی دست و پا نیز افزایش می‌یابد. این اختلالات حسی ممکن است با کنترل دقیق قند خون و یا مصرف ویتامین‌های مورد نیاز کاهش یابند. کم‌کاری و بیش‌کاری تیروئید نیز میتواند باعث اختلال حسی و خواب‌رفتگی دست و پا شود. همچنین، مسمومیت ناشی از سرب یا آلومینیوم نیز میتواند این مشکلات را ایجاد کند. خواب‌رفتگی دست و پا موضوع مهمی است. اگر این مشکلات تکرار شده و به طور مداوم ادامه یابند، حتماً باید به پزشک مراجعه شود تا علت آن مشخص شود و درمان مناسب برای آن انجام شود.
