Menu
حس لمس یا حس لامسه از حواس پنج گانه انسان است. گرچه از میان این پنچ حس اصلی، حس بینایی شاید پیچیده ترین و مهمترین آنها باشد ولی حس لامسه از اساسی ترین آنها است. حس لامسه ارتباط انسان را در تماس با محیط خارج مهیا میکند.
اختلال در حس لمس میتواند خود را بصورت های زیر نشان دهد:
1-کاهش توانایی لمس و احساس خواب رفتن پوست و یا از بین رفتن کامل حس لمس
2-احساس گزگز و یا سوزن سوزن شدن پوست و یا احساس ناخوشایند در هنگام لمس یک جسم
3-خواب رفتن یا سِر شدن است که بیشتر از همه درانتهای اندامها یعنی در دستها و پاها تظاهر میکند.
ایجاد خواب رفتگی در دست و پا
خواب رفتن دست و پا علل زیادی دارد. بعضی از آنها مشکلاتی ساده و بعضی دیگر بیماری های مهمی هستند ولی در همه آنها اشکالی در مسیر انتقال حس لمس از پوست به مغز ایجاد شده است. این اشکال ممکن است در تحریک گیرنده های حسی پوست یا در عصبی باشد که حس را از پوست به نخاع منتقل میکند. ممکن است در محل ورود عصب به نخاع یا در خود نخاع یا مغز باشد.
تحت فشار قرار گرفتن عصب مهمترین عاملی است که موجب فلج شدن عصب و در نتیجه خواب رفتن دست و پا می شود .انتقال اطلاعات لمسی در طول عصب به صورت انتقال جریان الکتریکی از درون آن است. وقتی عصب تحت فشار قرار میگیرد انتقال پیام های الکتریکی در طول آن متوقف شده و عصب دیگر نمیتواند اطلاعلت حسی را از درون خود منتقل کند. در این حال حس لمس مختل شده و فرد احساس خواب رفتگی در دست یا پا میکند.
علل خواب رفتگی در دست ها و پاها
مهمترین عللی که باعث خواب رفتن دستها و پاها میشوند عبارتند از:
1- خواب رفتن دست و پا به علت فشار خارجی به عصب محیطی
در مواقعی که فرد مدت زیادی به حالت چهارزانو یا دو زانو نشسته یا وقتی روی صندلی نشسته و یک پا را روی پای دیگر گذاشته باشد یکی از پاهاخواب می رود. در موقع خواب که فرد چندین ساعت بی حرکت بوده پس از بیدار شدن در دستها حالت بی حسی و خواب رفتگی احساس می کند. علت این وضعیت ها تحت فشار قرار گرفتن اعصاب اندام است. در این حالات عصب بین استخوان و جسم خارجی برای مدت طولانی فشرده میشود و همین فشار موجب فلج موقت آن میگردد. در بعضی مکان ها که عصب بیشتر در نزدیک پوست بوده و فاصله آن با استخوان کم است این اتفاق بیشتر میافتد مانند محل عبور عصب اولنار از پشت آرنج و یا عبور عصب رادیال از پشت بازو و یا عبور عصب پرونئال از کنار زانو این حالات طبیعی بوده و بیماری محسوب نمیشوند ولی اگر مکررا تکرار شوند باید به فکر دلایلی بود که آن را ایجاد میکند. بطور مثال کم خونی، خستگی، استرس و اضطراب میتواند موجب تشدید این خواب رفتگی ها شوند.
2- خواب رفتن بدنبال فشار داخلی روی اعصاب محیطی
همانطور که گفته شد عصب در مسیرش از پوست تا نخاع ممکن است در نقاطی تحت فشار قرار گیرد. یکی از این ها تونل های بافتی هستند. تونل هایی که معمولا یک طرف آن را استخوان و طرف دیگر را بافت های همبندی مانند رباط یا عضله تشکیل داده است. در حالات معمولا این تونل ها به اندازه کافی فضا دارند و عصب به راحتی از درون آنها عبور میکند ولی گاهی اوقات فضای درونی تونل به عللی تنگ شده و به عصبی که از درون آن عبور میکند فشار وارد میشود. این فشار میتواند موجب فلج شدن عصب گردد.
یکی از شایعترین بیماری هایی که با این مکانیسم موجب خواب رفتگی دست و پا میشود سندرم کانال کارپ یا نشانگان تونل مچ دستی است. در این بیماری عصب مدیان که از درون تونلی در مچ دست به نام تونل مچ دستی عبور میکند تحت فشار قرار میگیرد. علت این فشار در غالب اوقات تورم تاندون هایی است که همراه با عصب را درون تونل عبور میکنند. این تورم میتواند به علت کار زیاد یا فعالیت مکرر و تکراری با مچ دست یا انگشتان باشد و یا به علت تغییرات هورمونی در زمان بارداری یا یائسگی ایجاد شود. به علت فشار به عصب مدیان علائمی مانند خواب رفتن انگشتان دست و گزگز در انگشتان سبابه و میانی دست ایجاد میشود که معمولا بیمار را شبها از خواب بیدار کرده و وی با حرکت دادن انگشتان و باز و بسته کردن آنها سعی در رفع این خواب رفتگی میکند.
بیماری دیگر با این مکانیسم، فلج تاخیری عصب اولنار است. در این بیماری عصب اولنار در آرنج و در حین عبور از پشت زائده اپی کندیل میانی آرنج تحت فشار قرار میگیرد. تغییر شکل استخوان آرنج در این ناحیه به علت بد جوش خوردن شکستگی های آن و یا ایجاد استخوان های اضافه به علت آرتروز میتواند موجب فشار به عصب شود. نتیجه آن اختلال در کارکرد عصب اولنار و احساس خواب رفتگی و گزگز در انگشت کوچک و انگشتری دست است. این خواب رفتگی بخصوص وقتی که بیمار آرنج خود را مدت زیادی در حالت خم نگه داشته و یا در حین خوابیدن ایجاد میگردد.
با همین مکانیسم اعصاب شبکه گردنی میتوانند در حین عبور از نزدیکی دنده اول قفسه سینه تحت فشار قرار گیرند. این بیماری که به دنده گردنی هم معروف است معمولا به علت وجود یک دنده اضافی در گردن و یا وجود یک نوار بافتی سفت در این ناحیه و فشار آن به عصب ایجاد میشود. این بیماری معمولا با خواب رفتگی و گزگز انگشتان دست همراه میشود.
در تمام بیماری هایی که ذکر شد مشکلات ایجاد شده جدی بوده و نیاز به درمان دارند. گاهی اوقات میتوان این بیماری ها را با روش های غیر جراحی درمان کرد و گاهی اوقات هم نیاز به عل جراحی وجود خواهد داشت. تاخیر در درمان این بیماری ها میتواند موجب اختلال دائم در عملکرد عصب بصورت فلج شدن دائم آن شود.
3- خواب رفتن دست و پا به علت فشار به ریشه اعصاب محیطی
اعصاب محیطی بعد از عبور از اندام برای ورود به نخاع از درون سوراخ بین مهره ای و از مجاورت دیسک بین مهره ای عبور میکند. فتق دیسک بین مهره ای که نوعی جابجایی این دیسک است میتواند به ریشه عصبی مجاورش فشار آورده و موجب خواب رفتگی عصب مربوطه شود. فتق دیسک های گردنی موجب خواب رفتن دست ها و فتق دیسک های کمری موجب خواب رفتن پاها میشوند. بطور مثال هرنی یا فتق دیسک بین مهره ای پنجم و ششم گردنی موجب خواب رفتگی اطراف شست دست و فتق دیسک بین مهره های چهارم و پنجم کمری موجب خواب رفتگی قسمت داخلی ساق و شست پا میشود.این بیماران معمولا همراه با بیحسی دست یا پا دچار درد گردن و یا کمر و انتشار درد به دست یا پا هم هستند. بسیاری از بیماران مبتلا به فتق دیسک بین مهره ای با انجام نرمش هایی برای تقویت عضلات گردن و کمر بهبود میابند ولی بعضی از آنها نیاز به عمل جراحی پیدا میکنند.
4- خواب رفتن دست و پا به علت ضایعه در مسیر انتقال پیام حسی در سیستم عصبی مرکزی
اعصاب بعد از ورود به نخاع در مسیر آن به بالا رفته و پس از عبور از بصل النخاع و قسمت های عمقی مغز به قشر مغز میروند در در آنجا بصورت حس تفسیر شوند. در این مسیر انتقال پیام های عصبی میتواند به علت آسیب های بافتی با مشکلاتی مواجه شود. این اختلال در انتقال پیام حسی بصورت خواب رفتگی دست یا پا تفسیر میشود. معروفترین این بیماری ها مولتیپل اسکلروزیس یا MS است.
5- خواب رفتن دست و پا به علت بیماری های متابولیک
گاهی اوقات به علت بیماری های سیستمیک کارکرد عصب حسی دچار اختلال میشود. معروفترین بیماری که این مشکلات را ایجاد میکند مرض قند یا دیابت است.وقتی بیماری دیابت مدت زیادی بدون درمان باقی میماند و یا بطور ناقص درمان میشود بتدریج عملکرد اعصاب حسی بدن دچار اختلال میشوند. این کاهش حس هر چه به سمت پایینتر اندام میرویم شدیدتر میشود. به همین علت به آن نام بیحسی دستکش و جورابی میدهند یعنی در محلی که دست و پا در دستکش و جورای قرار میگیرند پوست دست و پا بیحس شده و فرد احساس خواب رفتگی میکند. هرچه بیماری پیشرفته تر میشود شدت خواب رفتگی دست و پا هم افزایش میابد. این اختلالات حسی را ممکن است بتوان با کنترل دقیق قند خون ویا استفاده از ویتانین بی کم کرد.کم کاری و پرکاری تیروئید هم میتواند موجب اختلال حسی بصورت خواب رفتگی دست و پا شود.گاهی اوقات مسمومیت ناشی از سرب یا آلومینیم هم میتواند این مشکلات را ایجاد کند.خواب رفتگی دست و پا مهم هستند. اگر این مشکلات تکرار شده و بطور مداوم ادامه یابند باید حتما به پزشک مراجعه کرد تا علت آن مشخص شده و درمان لازم برای آن صورت گیرد.