تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۴۰۳
طب فیزیکی و توانبخشی یکی از تخصص‌های پزشکی است که در دنیا و خصوصاً کشور ما قدمت چندانی ندارد. تاریخچه اولین دوره پذیرش این تخصص به حدود سال ۱۳۶۴ در دانشکده پزشکی شیراز بازمی‌گردد و در حال حاضر تعدادی حدود ۱۴۰ نفر از پزشکان ایران این تخصص را دارا هستند.
در حالی که در تخصص‌های مانند چشم، پوست یا مغز و اعصاب، محدوده فعالیت تخصصی از طریق نام آن مشخص میشود، ممای‌دانیم که حیطه کاری تخصص طب فیزیکی و توانبخشی چیست؟ متخصصان طب فیزیکی در سه زمینه زیر فعالیت میکنند:
الف) تشخیص و درمان درد
خصوصا دردهای عضلانی، استخوانی و مفصلی؛ من جمله کمردرد، آرتروز، اختلالات دیسک و آسیبهای ورزشی. متخصصین طب فیزیکی جراح نیستند و تلاش آنها در این جهت است که در حد امکان بیمار را بدون جراحی درمان کنند.
ب) توانبخشی بیمارانی که دچاراختلال عملکرد شده اند
متخصصین طب فیزیکی به کمک سایر اعضای تیم توانبخشی (فیزیوتراپیست، کاردرمان، روانشناس و …) به بیمار کمک می کنند تا به زندگی عادی بازگردد (مثلاً در توانبخشی قلب یا سکته های مغزی خفیف یا متوسط. گاهی اختلال عملکرد به قدری شدید است که نمی توان بیمار را به زندگی قبلی بازگرداند (نظیر ضایعات نخاعی)، در این موارد تلاش میشود تا زندگی حتی المقدور مستقلی برای بیمار فراهم شود.
ج) بررسی های الکترودیاگنوستیک ( نوار عصب و عضله)
یک روش تشخیصی است که خصوصاً در تشخیص و درمان اختلالات اعصاب محیطی اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال گزگز و مور مور دست ها میتواند به علت درگیری عصبی به نام عصب مدیان در ناحیه مچ دست باشد، یا از فشار روی اعصاب گردنی ناشی شود یا به علت اختلال اعصاب محیطی کل بدن باشد. میتوان با انجام نوار عصب و عضله، این اختلالات را از یکدیگر افتراق داد و درمان مناسب را آغاز کرد.
متخصصین طب فیزیکی برای تشخیص بیماری از چه روشهایی استفاده میکنند؟
طب فیزیکی یک تخصص پزشکی است و متخصصین این رشته نظیر سایر پزشکان ابتدا به شرح حال بیمار توجه می کنند، سپس وی را معاینه میکنند و در صورت لزوم از تستهای آزمایشگاهی، رادیولوژیک و غیره استفاده میکنند.
یک نکته در اینجا قابل ذکر است: تخصص طب فیزیکی اهمیت فوق العاده ای برای شرح حال و معاینه بیمار قایل است چرا که بررسی های آزمایشگاهی و رادیولوژیک فقط به تشخیص “کمک میکنند” و تا وقتی با علایم بالینی منطبق نشوند ارزشی ندارند و حتی ممکن است گمراه کننده باشند. به عنوان مثال در بسیاری از افراد سالم، بیرون زدگی خفیف دیسک گردن یا کمر مشاهده میشود که احتیاجی به درمان ندارد، حال اگر فردی از این گروه به علتی دیگر دچار کمر درد شود، در صورت عدم توجه کافئ ممکن است فکرکنیم که بیرون زدگی دیسک عامل کمر درد وی و وقتی تشخیص اشتباه بود، درمان هم اشتباه انجام خواهد شد. از سوی دیگر، برخی بیماریها فقط با معاینه تشخیص داده میشوند (مثلاً بیماری درد میوفاسیال) و نتایج تستهای آزمایشگاهی منفی است.
شاید بتوان گفت که متخصصین طب فیزیکی به دو دسته از بیماران میتوانند خدمت شایانی کنند:
الف) بیمارانی که علیرغم داشتن درد و ناراحتی، تستهای منفی دارند
ب) بیمارانی که نتایج آزمایشاتشان ظاهراً با نتایج معاینه تفاوت دارد.
متخصصین طب فیزیکی از چه روشهایی برای درمان استفاده میکنند؟
متخصصین این رشته علاوه بر استفاده از دارو، برای اقدامات ذیل دوره های خاص دیده اند:
ـ تجویز فیزیوتراپی تخصصی
ـ تزریقات موضعی
ـ تجویز وسایل کمکی نظیر بریس یا عضو مصنوعی
ـ مانیپولاسیون ستون فقرات
در صورتی که بیمار به جراحی نیاز داشته باشد، متخصص طب ورزشی و فیزیکی بیمار را به جراح معرفی میکند و اقدامات توانبخشی قبل و بعد از عمل را بهبود می بخشد.
مانیپولاسیون ستون فقرات چیست؟
بسیاری از دردهای ستون فقرات با تشخیصات پرتوشناسی (رادیولوژی) همخوانی ندارند، به این معنی که بسیاری از بیماران با درد ستون فقرات، نتایج مهمی در تصویربرداری رادیولوژیک ندارند و به علاوه، بسیاری از اختلالات رادیولوژیک منجر به درد نمی‌شوند.
توجه به این نکات و تجربه‌های حاصل از سال‌های متمادی بررسی دقیق بیماران مبتلا به درد ستون فقرات، باعث شد که پروفسور مینه (Maigne) فرانسوی در دهه ۱۹۶۰ فرضیه اختلال دردناک در عملکرد بین مهره‌ای یا کمرمهره را مطرح کند. بر اساس این فرضیه، برخی از دردهای ستون فقرات (گردن، پشت، کمر) به علت اختلال در کارکرد یک بخش از ستون فقرات ایجاد میشوند. این دردها معمولاً در مهره‌های ستون فقرات احساس میشوند و همچنین به قسمتی از تنه یا دست و پا انتشار می‌یابند.
تشخیص این اختلالات تنها بر اساس شرح حال و بررسی دقیق انجام میشود و آزمایشات خونی یا رادیولوژیک منفی هستند. درمان این اختلالات که به عمل مانیپولاسیون (درمان با دست) معروف است، روش خاصی است که در آن با حرکتی ناگهانی، سریع و محاسبه شده به قسمت خاصی از ستون فقرات اعمال میشود و معمولاً منجر به کاهش یا برطرف شدن درد میشود.
