کشکک زانو (پاتلا) استخوان ضخیم و کروی است که از بخش جلوی مفصل زانو محافظت می‌کند. این استخوان به عنوان بخشی از مفصل پاتلوفمورال در امتداد شیاری در استخوان ران (فمور) حرکت می‌کند. لایه‌ای از غضروف، سطح زیرین کشکک زانو را در بر گرفته است. این لایه از ساییده شدن کشکک با استخوان ران جلوگیری می‌کند.
هنگامی که این غضروف نرم شود و از بین برود، زانو درد ایجاد می‌شود. این درد تا اندازه‌ای در اثر فشار مکرر به وجود می‌آید. این فشار به پوشش مفصل آسیب وارد می‌کند. در نتیجه در استخوان زیرین درد ایجاد می‌شود.
درد زانو بسیار شایع می‌باشد و در افرادی که بسیار فعال هستند و فشار زیادی به زانوی خود وارد می‌کنند (مانند دوندگان) بیشتر ایجاد می‌شود. زانو درد در زنان بیشتر شایع است. این نوع درد زانو با نام‌های درد پاتلوفمورال، درد جلوی زانو، درد زانوی دونده و درد زانوی جهندگان نیز شناخته می‌شود.
علت ایجاد درد زانو
عوامل مختلفی باعث ایجاد زانو درد می‌شوند. برخی از این عوامل عبارتند از :
- استفاده بیش از حد از مفصل زانو
- هم‌راستا نبودن کشکک زانو و ساختارهای مجاور
- آسیب وارد شدن به اعصاب کوچک در ناحیه زانو
- آسیب وارد شدن به ساختار رتیناکولوم. این ساختار کشکک زانو را در جای خود نگه می‌دارد.
- تخریب استخوان زیر غضروف
- التهاب در بافت‌های نرم اطراف کشک زانو
- آسیب‌دیدگی
چه کسانی در معرض زانو درد هستند؟
عوامل زیر احتمال ایجاد درد زانو را افزایش می‌دهند :
- ورزش سنگین و یا افزایش شدت تمارین ورزشی
- دارا بودن شاخص توده بدنی بیش از 25
- قرار دادن پا بیش از حد به سمت خارج یا داخل هنگام راه رفتن
- ضعیف بودن گروه عضلانی مجاور زانو (مانند عضله چهار سر داخلی ران یا عضلات نزدیک‌کننده (اداکتور) ران)
- کوتاهی یا سفتی بیش از حد گروه عضلات مجاور زانو (مانند سفتی همسترینگ یا باند ایلیوتیبیال)
- سابقه آسیب‌دیدگی زانو
- جنسیت (زنان بیشتر در معرض زانو درد هستند)
بسیاری از این عوامل قابل تغییر نیستند. کاهش وزن و رفع سفتی و ضعف عضلات می‌تواند احتمال ایجاد درد زانو را کاهش دهد.
علائم زانو درد
این نوع درد در قسمت جلوی زانو، زیر و اطراف کشکک زانو ایجاد می‌شود. امکان دارد درد ناگهانی و یا به آرامی آغاز شود. ممکن است هنگام دویدن یا نشستن برای مدت طولانی درد تشدید شود. گاهی احساس خالی کردن زانو نیز به فرد دست می‌دهد. امکان دارد علائم در یک یا هر دو پا ایجاد شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هر یک از موارد زیر سریعاً به پزشک مراجعه کنید :
- تب
- ورم قابل توجه در مفاصل
- قرمزی، درد یا گرمی مفاصل هنگام لمس
- بی‌حسی ناگهانی
- بی‌حرکت شدن کامل مفصل
- ناتوانی در انجام امور روزمره در اثر دردناک بودن مفصل زانو
نحوه تشخیص درد زانو
پزشک ابتدا وضعیت سلامتی و سابقه بیماری‌های دیگر و همچنین علائم کنونی بیمار را بررسی می‌کند. در مورد هر گونه فعالیتی که درد را تشدید می‌کند، بایستی به پزشک اطلاع داده شود.
پزشک به طور کامل زانو را معاینه می‌کند. این معاینه شامل بررسی دامنه حرکتی، قدرت زانو و همچنین ارزیابی بخش‌های دردناک زانو می‌باشد. پزشک همچنین هم‌راستایی زانوها را بررسی می‌کند. پزشک بایستی وجود عوامل دیگری مانند التهاب مفصل یا ناپایداری مفصل زانو که باعث ایجاد زانو درد می‌شوند را ارزیابی کند.
معمولاً به انجام آزمایش‌های دیگر نیازی نمی‌باشد. چنانچه علت ایجاد درد همچنان نامشخص باشد، احتمالاً بایستی آزمایش‌های تصویربرداری انجام شوند. این آزمایش‌ها شامل تصویربرداری با اشعه ایکس و ام آر آی می‌باشند.
نحوه درمان زانو درد
امکان دارد پزشک برای کاهش علائم از روش‌های مختلفی استفاده کند. گزینه‌های مختلف درمانی برای رفع درد مفصل شامل مصرف دارو، فیزیوتراپی، تغییر در رژیم غذایی و مراقبت‌های خانگی می‌باشند. نحوه درمان به علت اصلی ایجاد درد مفصل بستگی دارد.
بیمار بایستی در صورت احساس درد در مفصل زانو برای تشخیص و ارزیابی برنامه درمانی به پزشک مراجعه کند.
برنامه درمانی باعث کاهش درد زانو می‌شود. در صورتی که پس از 6 ماه استفاده از روش‌های مختلف درمان همچنان علائم قابل توجه وجود داشته باشند، امکان دارد پزشک جراحی را برای بیمار تجویز کند. گزینه‌های مختلف درمانی عبارتند از :
گرما درمانی و سرما درمانی
برای کاهش خشکی مفاصل زانو، می‌توان از درمان با سرما و گرما استفاده کرد. حمام آب گرم می‌تواند خشکی مفاصل به هنگام صبح را کاهش دهد. استفاده از پتو یا تشک حرارتی برقی نیز به هنگام خواب برای تسکین درد مفید است.
سرما درمانی نیز برای کاهش التهاب مفاصل سودمند می‌باشد. به این منظور کیسه یخ را در یک حوله پیچیده و چند بار در روز به مدت 20 دقیقه روی مفاصل دردناک قرار دهید.
تغییر در رژیم غذایی
رژیم غذایی حاوی غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به کاهش علائم التهاب مفاصل کمک کند.
تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 و آنتی‌اکسیدان می‌تواند در جلوگیری از التهاب سودمند باشد. این مواد غذایی شامل موارد زیر می‌باشند :
- غذاهای حاوی امگا-3 مانند گردو، دانه‌های چیا، تخم کتان و ماهی‌های چرب مانند سالمون، ماهی تن و ماهی ماکرل (ماهی خال‌خالی)
- غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها و سبزیجات رنگی، لوبیا، دانه‌های گیاهی (آجیل) و شکلات تلخ
همچنین از مصرف کربوهیدرات‌های فرآوری شده و چربی‌های اشباع و یا چربی‌های ترانس خودداری کنید.
مصرف دارو جهت رفع زانو درد
امکان دارد پزشک در ابتدا جهت درمان زانو درد ناشی از التهاب مفاصل، مصرف داروهای مٌسکن و ضدالتهاب را توصیه کند. برخی از انواع این داروها عبارتند از:
داروهای خوراکی
نوع داروهای تجویزی توسط پزشک به علت اصلی درد مفصل زانو بستگی دارد. داروهای خوراکی برای رفع زانو درد عبارتند از:
- داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) بدون نیاز به نسخه پزشک مانند ایبوپروفن (موترین، ادویل) یا ناپروکسن (Aleve) باعث کاهش التهاب و تسکین درد می‌شوند. البته مصرف طولانی‌مدت ایبوپروفن به علت افزایش احتمال زخم معده توصیه نمی‌شود.
- داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی طبق نسخه پزشک
- داروهای سالیسیلات مانند آسپیرین. این نوع دارو باعث رقیق شدن خون می‌شود و در صورتی که بیمار داروهای دیگر رقیق‌کننده خون مصرف می‌کند، بایستی بسیار با احتیاط مصرف شود.
- استامینوفن (تایلنول) که در صورت مصرف طولانی‌مدت می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی یا نارسایی کبد شود.
- داروهای مخدر مسکن
- داروهای استروئید خوراکی مانند پردنیزون یا کورتیزون
در صورت ابتلا به بیماری‌های سیستمیک یا بیماری‌های خودایمنی (مانند آرتریت روماتوئید)، مصرف داروهای ضد روماتیسمیِ اصلاح‌کننده بیماری می‌تواند باعث کاهش پیشروی بیماری شود و از آسیب‌دیدگی مفصل جلوگیری کند.
تزریق دارو
تزریق دارو می‌تواند باعث تسکین درد و کاهش التهاب شود. نمونه‌هایی از تزریق دارو جهت تسکین درد مفصل عبارتند از:
- تزریق استروئید به مفصل
- تزریق اسید هیالورونیک
تزریق استروئید به کاهش ورم مفصل کمک می‌کند ولی اثر این روش درمانی به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. همچنین در ارتباط با تعداد تزریق در هر سال محدودیت وجود دارد.
داروهای موضعی
داروهای مسکن موضعی بدون نیاز به نسخه پزشک به تسکین درد و بی‌حس کردن ناحیه مفصل کمک می‌کنند.
امکان دارد پزشک داروهای موضعی حاوی دیکلوفناک سدیم تجویز کند. کرم، ژل و پچ‌های پوستی حاوی مواد زیر نیز سودمند هستند:
- کپسایسین
- منتول
- سالیسیلات
- لیدوکائین
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی روشی بسیار مناسب برای درمان زانو درد می‌باشد چرا که باعث بهبود دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف مفصل می‌شود. در نتیجه خشکی و درد مفصل کاهش پیدا می‌کند.
در طول فیزیوتراپی، تمارین تقویتی و کششی طبق یک برنامه منظم به بیمار ارائه می‌شود. حرکات کششی باعث بهبود حرکتی و افزایش دامنه حرکتی می‌شود.
متخصص فیزیوتراپی جهت کمک به حفظ تعادل و عملکرد مفصل زانو استفاده از بریس را به بیمار توصیه می‌کند.
انجام حرکات ورزشی
فعالیت‌های ورزشی مانند پیاده‌روی و شنا نه تنها درد را کاهش می‌دهند، بلکه باعث بهبود روحیه و کیفیت زندگی می‌شوند. افرادی که به التهاب مفاصل مبتلا هستند بایستی هر هفته حداقل به مدت 150 دقیقه ورزش کنند.
از انجام ورزش‌های پر برخورد (مثل دویدن یا تنیس) که باعث آسیب‌دیدگی زانو می‌شوند خودداری کنید.
تای‌چی و یوگا برای افراد مبتلا به زانو درد بسیار مفید هستند. تحقیقات نشان می‌دهند که تای‌چی تأثیر مثبتی بر درد، عملکرد جسمانی، افسردگی و کیفیت زندگی افراد مبتلا به آرتروز زانو دارد.
داشتن اندامی متناسب باعث کاهش علائم زانو درد و بهبود التهاب مفاصل می‌شود. وزن اضافه بر مفاصل زانو، لگن و پاها فشار وارد می‌کند. در صورت داشتن اضافه‌وزن، پزشک شما را به متخصص تغذیه و رژیم غذایی معرفی خواهد کرد.
جراحی
آخرین گزینه جهت رفع زانو درد جراحی می‌باشد. جراحی معمولاً برای افرادی تجویز می‌شود که مبتلا به آرتروز هستند و روش‌های دیگر تأثیر در بهبود بیماری آن‌ها نداشته است.
در موارد حاد احتمال دارد به تعویض مفصل نیاز باشد. در موارد خفیف‌تر امکان دارد از استئوتومی استفاده شود. این روش جراحی شامل برش استخوان جهت کاهش فشار بر مفاصل است.
در برخی از مواقع از استئوتومی برای به تعویق انداختن عمل تعویض مفصل استفاده می‌شود، ولی این روش برای تمامی افرادی که مبتلا به زانو درد باشند مناسب نمی‌باشد.
جلوگیری از ایجاد زانو درد
جهت جلوگیری از زانو درد اقدامات زیر سودمند می‌باشند :
- انجام تمارین ورزشی توصیه‌شده بوسیله متخصص فیزیوتراپی
- محافظت از مفصل زانو طبق دستور پزشک یا متخصص فیزیوتراپی
- کاهش شدت تمرین در صورت نیاز و افزایش تدریجی حرکات ورزشی
- بررسی وضعیت بدنی در هنگام دویدن یا دیگر فعالیت‌های ورزشی زیر نظر متخصص فیزیوتراپی
- انجام صحیح حرکات کششی قبل و بعد از انجام فعالیت‌های ورزشی
- تعویض کفش‌های ورزشی در صورت نیاز
