تعریف
در بیماری فلج چندگانه (ام اس)، سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که پوشش دهنده‌ی اعصاب است حمله می‌کند. آسیب میلین ارتباط بین مغز و باقی قسمت‌های بدن را مختل می‌سازد. در نهایت، خود اعصاب از بین می‌روند و این فرایندی است که در درمان ام اس ، متأسفانه برگشت‌ناپذیر است.
این بیماری نشانه‌ها و علائم گوناگون بسیاری دارد که بسته به میزان آسیب و صدمه دیدن کدام یک از اعصاب تغییر می‌کنند. برخی از بیماران مبتلا به ام اس حاد توانایی راه رفتن را به طور مستقل یا به کل از دست می‌دهند، حال آن که شماری دیگر دوره‌های طولانی مدت بهبود بیماری را بدون بروز هیچ علامت جدیدی تجربه می‌کنند.اما درمان بیماری ام اس چیست؟
بیماری فلج چندگانه درمان‌ناپذیر است؛ بااین وجود، درمان‌ها در سرعت بهبود یافتن از حملات، تعدیل دوره بیماری ام اس و مدیریت علائم مفید هستند.
علائم
نشانه‌ها و علائم ام اس با توجه به مکان فیبرهای عصبی آسیب دیده در بیماران مختلف، متفاوت خواهند بود. نشانه‌ها و علائم بیماری ام اس عبارت‌اند از:
· کرختی یا ضعف دست و پاها (یکی یا بیشتر) که معمولاً هر بار فقط در یک سمت بدن یا پاها و تنه بروز می‌یابد.
· از دست دادن کامل یا جزیی دید که معمولاً هر بار تنها یک چشم را درگیر می‌کند و غالباً حرکت دادن چشم را دردناک می‌سازد.
· دوبینی یا تاری دید
· احساس خارش یا سوزش یا درد در قسمت‌هایی از بدن
· احساس شوک الکتریکی که در نتیجه حرکت‌های خاص گردن، به ویژه خم کردن گردن به جلو ایجاد می‌شود.
· لرزش و رعشه، عدم هماهنگی یا گام برداشتن ناپایدار
· گفتار نامفهوم و بریده بریده
· خستگی
· سرگیجه
· بروز مشکل در عملکرد روده و مثانه
دوره بیماری
اکثر بیماران دوره عودکننده ـ بهبودیابنده دارند، علائم جدیدی در زمان عود کردن بیماری ام اس بروز می‌یابند که در طول روزها یا هفته‌ها گسترش می‌یابند و معمولاً کاملاً یا تا حدی در پی دوران سکوت (بهبود یابنده) برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها از بین می‌روند. بالا رفتن‌های جزیی دمای بدن می‌تواند موقتاً نشانه‌ها و علائم ام اس را وخیم‌تر سازد، البته این گونه وخامت به دوره عود بیماری مربوط نمی‌شود.
در حدود 60 تا 70 درصد از بیمارانی که دوره عودکننده ـ بهبود یابنده دارند، سرانجام علائم‌شان به مرحله پایداری از پیشرفت می‌رسد که گاه دوران بهبود نیز ندارد (ام اس پیشرونده ثانویه). علائم وخیم شونده معمولاً شامل مشکلات مربوط به گام برداشتن میشوند. میزان پیشرفت در میان بیماران مبتلا به ام اس پیشرونده ثانویه بسیار متغیر است.
برخی از مبتلایان به ام اس آغاز تدریجی و پیشرفت پایدار نشانه‌ها و علائم را بدون هیچ دوره عود کننده‌ای (ام اس پیشرونده اولیه) تجربه می‌کنند.
علل
علت بیماری فلج چندگانه مشخص نیست. پزشکان بر این باوراند که ام اس بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند. این فرایند در ام اس، میلین را تخریب می‌کند که ماده چرب پوشش دهنده و محافظ فیبرهای عصبی مغز و نخاع است.
میلین را می‌توان شبیه به عایق سیم‌های برق تصور کرد. زمانی که میلین آسیب ببیند، پیام‌های عبور کننده از آن عصب آهسته‌تر به مقصد می‌رسند یا کاملاً متوقف میشوند.
روشن نیست که چرا بعضی دچار ام اس میشوند و برخی دیگر به کمند آن گرفتار نمی‌آیند. ترکیبی از عوامل گوناگون، از ژنتیک گرفته تا عفونت‌های دوران کودکی، می‌توانند در ابتلا به ام اس نقش داشته باشند.
عوامل خطر
عامل‌های زیر احتمال ابتلا به فلج چندگانه را افزایش می‌دهند:
· سن. در هر سنی احتمال ابتلا به ام اس وجود دارد، اما این بیماری عموماً افراد بین 15 تا 60 سال را هدف قرار می‌دهد.
· جنسیت.زنان تقریباً دو برابر بیش از مردان به ام اس مبتلا میشوند.
· سابقه خانوادگی.اگر یکی از والدین یا خواهران و برادران‌تان بیماری ms داشته است، احتمال دچار شدن شما به این بیماری افزایش خواهد یافت.
· عفونت‌های خاص.ویروس‌های گوناگونی، از جمله اپستین ـ بار مسبب عفونت مونوکلوز، عامل ایجاد این بیماری دانسته شده‌اند.
· نژاد. سفیدپوستان، به ویژه فرزندان اروپای شمالی، بیشتر در معرض ابتلا به ام اس قرار دارند؛ حال آن که شانس ابتلا آسیایی‌ها، آفریقایی‌ها و بومیان امریکا به این بیماری کمتر است.
· آب و هوا. ام اس در کشورهایی با آب و هوای معتدل، مانند کانادای جنوبی، ایالات متحده شمالی، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و کشورهای اروپایی درصد شیوع بسیار بالاتری دارد.
· بیماری‌های خودایمنی معین. شما اندکی بیش از دیگران در معرض ابتلا به ام اس قرار دارید، اگر به بیماری تیروئید، دیابت نوع 1 یا التهاب روده مبتلا هستید.
· استعمال دخانیات. در مصرف کنندگان دخانیات که برای اولین بار با علائم هشداردهنده ام اس مواجه میشوند، احتمال پیشرفت علائم و وقوع ثانویه‌شان که تأییدکننده دوره عودکننده ـ بهبودیابنده ام اس است، بسیار بیشتر از افرادی است که رو به دخانیات نیاورده‌اند.
عوارض
ممکن است بیماران مبتلا به ام اس، به عوارض زیر نیز دچار شوند:
· اسپاسم‌ها یا سفتی عضلانی
· فلج و ازکارافتادگی اعضاء بدن، به ویژه پاها
· بروز مشکل در عملکرد روده، مثانه یا اختلا‌ل‌های جنسی
· دگرگونی‌های ذهنی، مانند فراموشکاری یا تغییر خلق و خو
· افسردگی
· صرع
تشخیص
از آنجا که هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص ام اس وجود ندارد، تشخیص این بیماری با اتکاء به حذف دیگر عارضه‌هایی صورت می‌پذیرد که نشانه‌ها و علائم مشابه دارند.
احتمالاً پزشک در ابتدا به بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی خواهد پرداخت و سپس توصیه خواهد کرد که موارد زیر را انجام دهید:
· آزمایش‌های خونبرای از میدان حدس خارج کردن بیماری‌های التهابی یا عفونی با علائم مشابه ام اس.
· پونکسیون کمری یا نخاعیکه در آن، نمونه کوچکی از مایع از کانال نخاعی جهت تجزیه آزمایشگاهی خارج می‌شود. این نمونه وجود ناهنجاری‌ها در سلول‌های سفید خونی یا آنتی‌بادی‌های مرتبط با ام اس را آشکار می‌سازد. همچنین پونکسیون نخاعی برای حذف احتمال ابتلا به عفونت‌های ویروسی و عارضه‌هایی دارای علائم مشابه ام اس به کار می‌رود.
· ام. آر. آی ناحیه‌های ام اس (زخم‌های) روی مغز و نخاع را مشخص می‌سازد. ممکن است رنگ داخل وریدی تزریق شود تا زخم‌هایی بهتر نشان داده شوند که مشخص می‌سازند بیمار در کدام مرحله‌ی بیماری قرار دارد.
آزمون‌های پتانسیل فراخوانده
این آزمون‌ها سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط سیستم عصبی را در واکنش به محرک‌ها ثبت می‌کنند. در آزمون پتانسیل فراخوانده محرک‌های دیداری یا الکتریکی به کار می‌روند؛ و شما الگوی دیداری متحرک را نگاه می‌کنید یا تکانه الکتریکی کوتاهی بر اعصاب بازوها یا پاهای‌تان وارد می‌شود. الکترودها سرعت عبور اطلاعات از گذرگاه‌های عصبی را اندازه‌گیری می‌کنند.
درمان
متأسفانه هیچ درمانی برای فلج چندگانه و عوارض بیماری ام اس وجود ندارد. معمولاً درمان بر تسریع بهبود یافتن از حملات، آهسته کردن پیشرفت بیماری و مدیریت علائم متمرکز می‌شود. علائم برخی از بیماران آنقدر ملایم است که هیچ درمانی ضرورت نمی‌یابد.
فیزیوتراپی
· فیزیوتراپی. فیزیوتراپ یا کاردرمان نرمش‌های کششی و تقویتی را به شما آموزش می‌دهد، و روشی را جهت استفاده از وسایل یاد می‌دهد که انجام وظایف روزمره را آسان‌تر می‌سازد.
· شل‌کننده‌های عضلات. ممکن است عضله‌ها، به ویژه عضله‌های پا، دچار اسپاسم یا سفتی و گرفتگی دردناک و غیرقابل کنترلی بشوند، در این صورت شل کننده‌های عضلات مانند باکلوفن (لیورسال، گابلوفن) و تیزانیدین (زانافلکس) در رفع این حالت مفید خواهند بود.
تی. ام. اس. برای کاهش خستگی و افسردگی
در روش تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS)میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی داخل مغز به کار گرفته میشوند تا علائم افسردگی را بهبود ببخشند. زمانی تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که دیگر روش‌های درمان افسردگی نتیجه نداده باشند.
در تی. ام. اس. یک سیم‌پیچ الکترومغناطیسی بر روی پوست سر، نزدیکی پیشانی قرار داده می‌شود. الکترومغناطیس به کار رفته در تی. ام. اس. جریان‌هایی الکتریکی تولید می‌کند که سلول‌های عصبی را در ناحیه‌ای از مغز که در کنترل رفتار و افسردگی نقش دارد تحریک می‌کنند.
از آنجا که تی. ام. اس. روش نسبتاً نوینی برای درمان افسردگی، تأیید شده از سوی سازمان غذا و دارو در سال 2008، است، مطالعات بیشتری باید در این زمینه انجام شوند تا میزان مؤثر بودن آن مشخص گردد و معلوم شود که کدام تکنیک درمانی بهترین نتیجه را به دست می‌دهد و آیا این روش عوارض جانبی درازمدت دارد یا خیر.
نحوه اثرگذاری تی. ام. اس. بر افسردگی کاملاً مشخص نیست، اما این گونه تصور می‌شود که تکانه‌های مغناطیسی سلول‌های عصبی را در ناحیه‌ای از مغز که درگیر در کنترل رفتار است تحریک می‌کنند. ظاهراً این تحریک بر نحوه فعالیت این بخش از مغز تأثیر می‌گذارد، و این امر به نوبه خود علائم افسردگی را از بین می‌برد و وضع روانی را بهبود می‌بخشد.
دارو
هیچ درمانی برای کاهش پیشرفت ام اس پیشرونده اولیه مفید نبوده است. اما داروهای خاصی می‌توانند در ام اس عودکننده ـ بهبود یابنده، سرعت بازگشت حمله و تشکیل زخم‌های جدید را، به ویژه در ابتدای دوره‌ی بیماری کاهش دهند.
· کوتیکواستروئیدهامانند پردنیزون خوراکی و متیل پردنیزولون درون وریدی برای کاهش التهاب اعصاب تجویز میشوند. اثرات جانبی مصرف این دارو شامل بی‌خوابی، افزایش فشار خون، تغییرات خلق و خو و حبس مایع میشوند.
· تبادل پلاسما (پلاسمافرز).قسمت مایع خون (پلاسما) خارج و از سلول‌های خونی جدا می‌شود. سپس سلول‌های خونی با محلول پروتئین (آلبومین) مخلوط و دوباره وارد بدن می‌شود. پلاسمافرز زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که نشانه‌ها وخیم باشند و به استروئیدها واکنش نشان ندهند.
گزینه‌های درمانی تعدیل کننده های پیشرفت عبارت‌اند از:
· اینترفرون‌های بتا.این داروها که داخل عضله یا زیر پوست تزریق میشوند، تعداد دفعات و شدت عود حملات بیماری را کاهش می‌دهند. اینترفرون‌های بتا اثرات جانبی‌ای نظیر علائم شبیه آنفلونزا و واکنش‌های محل تزریق به دنبال دارند. انجام آزمایش خون جهت کنترل آنزیم‌های کبدی الزامی است.
· گلاتیرامر استات (کوپازون). این دارو در توقف حمله سیستم ایمنی به میلین مؤثر است. این دارو باید زیر پوست تزریق شود. سوزش پوست محل تزریق از اثرات جانبی این دارو است.
· دی متیل فومارات (تکفیدرا). این دارو به صورت خوراکی و روزی دو بار مصرف می‌شود و به کاهش عود حملات کمک می‌کند. سرخ شدن، اسهال، حالت تهوع و کم شدن تعداد سلول‌های سفید خون از جمله عوارض جانبی مصرف این دارو به شمار می‌روند.
· فینگولیمد (گیلنیا). این دارو که به صورت خوراکی و یک بار در روز تجویز می‌شود، میزان عود کردن حملات را کاهش می‌دهد. ضربان قلب باید شش ساعت پس از اولین بار استفاده از این دارو کنترل شود چون ممکن است در نتیجه مصرف فینگلومید ضربان قلب آهسته شود. بالا رفتن فشار خون و تاری دید از دیگر عوارض جانبی این دارو محسوب میشوند.
· تریفلونومید (آباگیو).با یک بار مصرف این دارو در هر روز، از میزان عود حملات کاسته می‌شود. آسیب رسیدن به کبد، ریزش مو از جمله عوارض جانبی مصرف تریفلونومید هستند. همچنین مضر بودن آن برای جنین تأیید شده است.
· ناتالیزوماب (تیسابری). این دارو برای متوقف ساختن حرکت سلول‌های ایمنی آسیب‌رسان در جریان خون به سمت مغز و نخاع طراحی شده است. این دارو احتمال عفونت ویروسی مغز به نام لوکوانسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده را افزایش می‌دهد. این دارو معمولاً برای بیمارانی با ام اس حادتر یا فعال تجویز می‌شود که به درمان‌های دیگر واکنش نشان نمی‌دهند یا توان تحمل آن درمان‌ها را ندارند.
· میتوزانترون (نوانترون). این داروی خنثی کننده ایمنی می‌تواند برای قبل مضر باشد و موجب بروز سرطان خون گردد. میتوزانتون معمولاً تنها برای درمان بیماران مبتلا به ام اس حاد و پیشرفته تجویز می‌شود.
داروهایی برای کاهش خستگی.
· داروهایی نیز برای افسردگی، درد و مشکل کنترل روده و مثانه ناشی از ام اس تجویز میشوند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
برای تسکین نشانه‌ها و علائم ام اس سعی کنید تا:
· به اندازه کافی استراحت کنید.
· ورزش کنید. اگر مبتلا به ام اس ملایم تا متوسط هسید، ورزش منظم توانایی، کشش ماهیچه، تعادل و هماهنگی شما را بهبود می‌بخشد. چنانچه افزایش دما آزارتان می‌دهد، شنا یا دیگر ورزش‌های آبی نیز گزینه‌های مناسبی هستند. پیاده‌روی، نرمش‌های کششی، ایروبیک کم‌فشار، زدن دوچرخه ثابت، یوگا و تای‌چی از دیگر گونه‌های ورزشی ملایم تا متوسط هستند.
· خنک شدن. غالباً علائم ام اس با افزایش دمای بدن تشدید میشوند. از قرار گرفتن در معرض گرما اجتناب کنید و از وسایلی مانند جلیقه‌ها یا شال‌های خنک کننده استفاده کنید.
· داشتن رژیم غذایی متعادل.بر اساس نتایج چند مطالعه کوچک، رژیم با چربی اشباع شده کم و سرشار از اسیدهای چرب امگا3، موجود در موادی مانند روغن ماهی و زیتون، سودمند است. بااین حال تأیید این نظریه نیازمند انجام پژوهش‌های بیشتر است. ضمناً مصرف ویتامین Dنیز مفید دانسته می‌شود.
· از بین بردن استرس.استرس می‌تواند آغازگر یا تشدیدکننده نشانه‌ها و علائم باشد. یوگا، تای‌چی، ماساژ، مدیتیشن یا تنفس عمیق سودمند به شمار می‌روند.
دست و پنجه نرم کردن با بیماری ام اس و حمایت از بیماران
زندگی با بیماری مزمن می‌تواند مشکل باشد. برای مدیریت استرس ناشی از ابتلا به ام اس، پیشنهادهای زیر را مدّ نظر قرار دهید:
· تا حد توان فعالیت‌های روزانه طبیعی خود را ادامه دهید.
· با دوستان و خانواده در تماس باشید.
· عادت‌های لذت‌بخش و محبوب خود را در صورت توانایی ادامه دهید.
· در صورت ابتلای خود یا یکی از اعضاء خانواده به یک گروه پشتیبانی بپیوندید.
· احساس‌ها و دغدغه‌های زندگی با ام اس را با پزشک یا مشاور در میان بگذارید.
نتیجه گیری
همانظور که مقاله مطالعه کردید ام . اس بیماری ارثی نیست و همه ی افراد خواه کودک و یا بزرگسال ، مرد و زن دچار این بیماری میشوند. با توجه به مطالب مقاله ، در صورتیکه یکی از علائم و علت های بیان شده ، مواجه شدید جهت درمان قطعی سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید.
