علت گزگز و بی حسی دست و درمان آن

تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲

گزگزی و بی‌حسی در دست و پا در جامعه امروز به یک مشکل شایع تبدیل شده است. اغلب گزگزی و بی‌حسی انگشتان دست نشانه‌هایی از آسیب عصبی هستند. عصب‌ها به طور عمومی دو نوع کاربرد اصلی دارند. اول، عصب‌های حسی که اطلاعات حسی پوست را دریافت می‌کنند و دوم، عصب‌های حرکتی که برای حرکت عضلات استفاده می‌شوند. این عصب‌ها از مغز به طناب نخاعی حرکت می‌کنند و سپس از طناب نخاعی به سمت انتهای انگشتان می‌روند. در طول این مسیر، هر جایی ممکن است آسیب دیده شود. زمانی که عصب آسیب می‌بیند، علائم متنوعی شامل درد در مچ دست، بی‌حسی، گزگزی یا سوزش بروز می‌کند و ممکن است با ضعف و فلج عضلات مرتبط باشد.

علت

گزگز و خواب رفتن دست علامت تنوع گسترده ای از بیماری ها یا اختلالات است که یا جریان خون را محدود می کنند یا به عصب ها آسیب وارد می کنند. خواب رفتن انگشتان دست بطور موقت می تواند ناشی از هر فعالیتی  مثل فعالیت های حرکتی ظریف (نقاشی کردن)، حرکت مکرر و اشتباه خوابیدن بر روی یک دست باشد که باعث ایجاد فشار زیاد بر یک یا چند عصب می شود. گزگز دست و پا و یا گزگز مچ دست یا کف دست همچنین ناشی از بیماری های مثل سندروم تونل کارپال، بیماری تخریب دیسک  در ستون فقرات گردن و اسپرز استخوان است که باعث فشرده شدن یک عصب خاص می شود. گزگز مچ و کف دست می تواند شامل بی حسی  دست یا کرختی انگشتان هم شود. بی حسی انگشت کوچک و انگشت حلقه در پشت و کف دست می تواند ناشی از گیر افتادن یا فشرده شدن عصب زند زیرین در بازو باشد که  احتمالا به دلیل مشکلات مفصل آرنج است با این حال، عصب زند زبرین همچنین در ناحیه شانه، استخوان ترقوه یا مچ دست نیز فشرده می شود. گزگز و مورمور شدن دست در ناحیه انگشت شست، سبابه و نیمی از انگشت حلقه تا حدود زیادی  به دلیل مشکلات عصب میانی است و با سندروم تونل کارپال بوجود می آید.  سندروم تونل کارپال ( مجرای مچ دستی) شایعترین علت خواب رفتن دست است.

سندرم تونل کارپال زمانی ایجاد می‌شود که بافت‌های اطراف تاندون های فلکسور مچ دست دچار ورم شود و به این ترتیب به اعصاب میانی دست فشار وارد کند. این بافت‌ها در اصطلاح سینوویال یا مایع مفصلی نامیده می‌شوند. سینوویال باعث روان شدن تاندون ها می‌شود و به این ترتیب حرکت انگشتان دست را تسهیل می‌کند.

ورم کردن سینوویال باعث تنگ شدن فضای موجود در تونل کارپال مچ می‌شود و با گذشت زمان تراکم و ازدحام اعصاب را افزایش می‌دهد، در نتیجه سندروم تونل مچ دست در نتیجه وارد شدن فشار به اعصاب میانی موجود در تونل کارپال   ایجاد می‌شود و باعث بی حسی دست می شود.

عصب میانی یکی از اعصابی است که در دست وجود دارد. این مشکل معمولاً در افرادی رخ می‌دهد که زیاد در حال نشستن پشت رایانه هستند، فعالیت‌هایی مانند صندوق‌داری انجام می‌دهند یا از مچ دست خود برای فعالیت‌هایی استفاده زیادی می‌کنند. بین علل شایع دیگر گزگزی دست می‌توان به فشار بر روی بافت‌های اطراف، آرتریت و آسیب به آرنج اشاره کرد. زیرا عصب‌های دست از ستون فقرات شروع می‌شوند، آسیب به این عصب‌ها در این سطح می‌تواند منجر به بی‌حسی، گزگزی و ضعف دست شود. بیماران معمولاً در قسمت پایین بازوی خود که دچار مورموری دست و بی‌حسی انگشتان دست شده است، درد شدیدی را تجربه می‌کنند. علت‌های مختلفی مانند بیماری دیسک، تومور و آرتریت برای این مشکل وجود دارد. بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت، نارسایی کلیه، عفونت و غیره نیز می‌توانند منجر به آسیب عصبی شوند و بیماران در دست‌های خود احساس ضعف و بی‌حسی می‌کنند. این بیماران ممکن است در ابتدا حتی در پای خود نیز گزگزی و بی‌حسی را تجربه کنند. این بیماران اغلب دچار بیماری‌های عصبی هستند.

علایم

به دلیل اینکه سندروم تونل کارپال با فشرده شدن عصب میانی شما بوجود می آید، علائم آن عموما در راستای مسیر عصبی بوجود می آید ازجمله خواب رفتن دست چپ یا راست و اشیا از دست شما می افتد. از علائم دیگر این سندروم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• بی حسی، گزگز و درد در انگشت شست و سه انگشت اول دست
• درد و سوزشی که تا بازوی شما ادامه پیدا می کند
• سوزن سوزن شدن ( اغلب در انگشتان وسط و سبابه بوجود می آید و با تکان دادن دست برطرف می شود)
• دردی که در طول شب شدت بیشتری پیدا می کند و با تکان دادن بازو برطرف می شود
• بی حسی انگشتان یا کف دست
• در موارد شدیدتر، ضعف در حین حرکت دادن انگشت شست

علائم همراه با گزگز

درد منتشر بدن: این درد در سراسر بدن حس می‌شود، اما گاهی در ناحیه‌های مشخصی مانند کمر یا گردن شدت بیشتری می‌یابد. این درد معمولاً مداوم است، اگرچه گاهی اوقات شدیدتر یا ملایم‌تر می‌شود. درد فیبرومیالژیا از نوع سوزشی، خنجری، تیر کشنده و تیز و گاهی به صورت خواب رفتن و گزگز دست و پا است.

تشخیص

برای تشخیص سندروم تونل کارپال، از یک ترکیب بررسی سابقه پزشکی، معاینه جسمانی و آزمایشات هدایت عصبی استفاده می‌شود.

معاینه جسمانی شامل ارزیابی جامع دست، مچ دست، شانه و گردن است تا علت فشار روی عصب مشخص شود. مچ دست شما برای بررسی التهاب، ورم و ناهنجاری‌های دیگر مورد معاینه قرار می‌گیرد.

آزمایشات هدایت عصبی یا مطالعات هدایت عصبی، از طریق ارزیابی سرعت هدایت اطلاعات عصبی، به شما کمک می‌کنند. اگر سرعت هدایت اطلاعات عصبی کندتر از حد طبیعی باشد، احتمالاً شما مبتلا به سندروم تونل کارپال هستید. این آزمایشات به طور خاص بر روی تکانش‌های عصبی شما انجام می‌شوند.

با استفاده از این روش‌ها، تیم پزشکی می‌تواند سندروم تونل کارپال را تشخیص دهد و به شما درمان مناسب را تجویز کند.

درمان

درمان بدون جراحی و با جراحی بیماری گزگز دست و خواب رفتن انگشتان دست در ادامه آورده شده است.

داروها

در بعضی از موارد، داروهای متعدد می توانند باعث تسکین درد و ورم مرتبط با سندروم تونل کارپال باشند. علائمی که برای کوتاه مدت بوجود می آیند یا با فعالیت های شدید حاصل می شوند با داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی تسکین پیدا می کنند از جمله خواب رفتن انگشتان دست چپ و راست. این داروها از قرار زیر هستند:
• آسپیرین
• ایبوپروفن
• مسکن های بازاری دیگر
• داروهای ادرارآور نیز باعث کاهش ورم شوند.
علاوه براین، بعضی از مطالعات نشان می دهد که مکمل های ویتامین B6 باعث تسکین علائم سندروم تونل کارپال از جمله خواب رفتن و مور مور شدن دست می شوند.

آتل مچ دست

آتل مچ دست به منظور محافظت از مچ دست و حفظ آن در یک وضعیت خنثی مورد استفاده قرار می گیرد. آتل مچ دست فشار مستقیمی را بر مجرای مچ دست وارد می کند. این آتل از پیچ خوردن مچ دست که باعث ایجاد فشار بر عصب میانی و تشدید علائم می شود، جلوگیری می کند.
شما در عرض چهار هفته پس از استفاده از آتل مچ دست شاهد بهبود علائم خود باشید. آتل مچ دست معمولا در داروخانه ها وجود دارند و پزشک عمومی شما می تواند یک آت مچ دست خوب را به شما معرفی کند. آتل های مچ دست را همچنین می توان به صورت آنلاین سفارش داد.

تزریق

کورتیکواستروئیدها دسته‌ای از داروهای استروئیدی هستند که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شوند. این استروئیدها هورمون‌های قدرتمندی هستند که در کاهش التهاب‌ها نقش دارند. در صورتی که برنامه‌های درمانی معمول برای درمان سندروم کارپال نتیجه مطلوب نداشته باشند، استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی توصیه می‌شود. این داروها می‌توانند به صورت قرص مصرف شوند. همچنین، می‌توان کورتیکواستروئیدها را به صورت تزریق مستقیم در مچ دست یا مصرف خوراکی در نظر گرفت. این داروها می‌توانند با کاهش فشار بر روی عصب میانی و تسکین موقتی و فوری از علائم بی‌حسی، گزگزی دست و اختلال خواب در افرادی که علائم خفیف تا متوسط دارند، کمک کنند. در ابتدا، تزریق مستقیم توصیه می‌شود. اگر بیمار به تزریق واکنش نشان دهد ولی علائم بعداً دوباره ظاهر شود، تزریقات بعدی باید انجام شوند.

افراد مبتلا به دیابت یا افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند، باید به این نکته توجه کنند که استفاده بلندمدت از داروهای کورتیکواستروئیدی باعث می‌شود که تنظیم سطح انسولین در بدن دشوارتر شود. بنابراین، آنها نباید این داروها را بدون دستور پزشک مصرف کنند.

فیزیوتراپی

پس از معاینه، فیزیوتراپیست برنامه درمانی شما را بر اساس شرایط مخصوص شما تجویز می کند. در صورتی که معاینه تایید کند که سندروم تونل کارپال در وضعیت اولیه قرار دارد، به عنوان اولین گام باید مراقبت توصیه می شود. فیزیوتراپی در کاهش علائم مانند گزگز و خواب رفتن دست و کمک به شما برای از سرگیری مجدد فعالیت های روزمره موثر است. در طول جلسه اول فیزیوتراپی، تا حد امکان علائم خود و مواردی که باعث تشدید آنها می شوند را با فیزیوتراپیست در میان بگذارید. بسته به علت بوجود آمدن سندروم تونل کارپال که علت گزگز و خواب رفتن دست است، برنامه درمانی شما شامل مورد زیر می تواند باشد:
• اصلاح وضعیت شامل موارد:
o تغییر وضعیت مچ دست (به عبارت دیگر پرهیز از خم کردن مچ دست برای مدت طولانی)
o نحوه قرار دادن گردن و قسمت بالای کمر (پرهیز از دولادولا و با سر خمیده راه رفتن)
o استفاده ایمن از ظروف، ابزار یا اسباب تیز، در صورتی که تغییرات حسی مانند بی حسی انگشتان دست تشخیص داده شود
o استراحت با انجام فعالیت های کششی در طول فعالیت های روزمره
• تمارین ورزشی برای افزایش استقامت عضلات دست، انگشتان و ساعد و در بعضی موارد عضلات پشت و بالاتنه
• حرکات ورزشی مخصوص بهبود انعطاف پذیری مچ دست، دست و انگشتان
• استفاده از سرمادرمانی/ گرمادرمانی برای تسکین درد
• استفاده از آتل شب برای کاهش ناراحتی و خواب رفتن دست در خواب
فیزیوتراپیست همچنین فعالیت هایی که در خانه و در حین استراحت می توانید انجام دهید را مورد توجه قرار می دهد و توصیه هایی از قبیل پوشیدن دستکش برای گرم نگه داشتن مچ دست و محدود کردن ورزش هایی مثل ورزش های راکتی که باعث تشدید علائم بیماری از جمله خواب رفتن دست چپ یا راست می شوند تا زمان بهبودی را برای شما ارائه می کند. اهداف فیزیوتراپی شامل کاهش علائم بدون نیاز به جراجی، فراهم کردن امکان پویا و فعال بودن و کمک به از سرگیری فعالیت های روزمره خود می شود.
در ادامه چند حرکت ورزشی ارائه شده است که برای کمک به درمان و پیشگیری از سندروم تونل کارپال بکار می روند. به خاطر داشته باشید که قبل از شروع کار به مدت ۵ دقیقه بدن خود را گرم کنید، همانطور که دوندگان قبل از دویدن به مدت ۵ دقیقه حرکات کششی انجام می دهند. انجام این کار باعث جلوگیری از آسیب دیدگی های ناشی از کار می شود.

مچ دست و انگشتان خود را به شدت بکشید، مثل موقعی که بر روی دست خود حرکت می کنید. تا پنج را بشمارید و سپس دست خود را رها کنید.
دو مچ دست خود را صاف کنید و انگشتان خود را شل بگیرید.
دو دست خود را سفت مشت کنید.
سپس دو مچ دست خود را در حین مشت کردن به سمت پایین خم کنید. تا ۵ بشمارید و سپس دست خود را رها کنید.
دو مچ دست خود را صاف کنید و تا پنج بشمارید و سپس دست خود را رها کنید.
حرکات ورزشی باید ۱۰ مرتبه تکرار شوند. سپس دست های خود را در کنار پهلوهای خود شل کرده و برای چند ثانیه تکان دهید.

تمرینات فوق برای کاهش علائم ناشی از سندرم تونل کارپال مانند گزگز و بی حسی انگششتان دست طراحی شده است.

 جراحی

جراحی عموما وقتی توصیه می شود که روش های درمانی دیگر برای تسکین خواب رفتن، گزگز و مورمور موثر واقع نشده باشند. جراحی مخصوص سندروم تونل کارپال جراحی آزادسازی تونل کارپال یا جراحی رفع فشار تونل کارپال نامیده می شود. این جراحی به صورت سرپایی صورت می گیرد و نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست. در طول جراحی، سقف تونل کارپال که رباط کارپال نامیده می شود بریده می شود تا فشار بر عصب میانی مچ دست کاهش پیدا کرد. برای بی حس کردن مچ دست و دست از بیهوشی موضعی استفاده می شود، اما در سراسر جراحی هشیار هستید. این جراحی می تواند به صورت باز صورت بگیرد که شامل ایجاد یک برش مجزا در مچ دست می شود و نوع سنتی جراحی است. بعضی از جراحان از جراحی سوراخ کلید استفاده می کنند. در این روش جراحی ابزارهای مخصوص ویک لوله بزرگ با نور در یک سر و عدسی در سمت دیگر از طریق برش های کوچک وارد مچ دست و گاهی اوقات کف دست می شوند. این کار این امکان را برای جراح فراهم می کند تا در طول عمل، رباط کارپال را بر روی یک نمایشگر مشاهده کند. این دو روش جراحی از لحاظ نتایجی که در بلند مدت به بار می آورند هیچ تفاوتی با هم ندارند. جراح با شما در مورد مناسب ترین روش جراحی مشورت وبحث می کند.

جراحی فقط در شرایطی توصیه می‌شود که علائمی مانند بی‌حسی، گزگزی، خواب رفتن دست چپ یا راست و تورم دست با درمان‌های غیرجراحی تسکین نیافته باشند و این علائم حتی در حالت خواب نیز برای بیمار ناراحتی ایجاد کنند. همچنین، در دوران بارداری نیز ممکن است بی‌حسی و خواب رفتن دست رخ دهد و در این صورت باید با پزشک خود درباره مصرف داروها و سایر روش‌های درمانی مشورت کنید.