تشخیص پوکی استخوان: روش‌های تست تراکم استخوان زنان و مردان - متخصص درمان کمردرد و ستون فقرات:دکتر فرخانی

پوکی استخوان معمولاً به عنوان یک بیماری زنانه شناخته می‌شود اما دو میلیون نفر از افراد مبتلا به پوکی استخوان را مردان تشکیل می‌دهند. در واقع، حدود 30 درصد از شکستگی‌های لگن در مردان اتفاق می‌افتد و از هر 8 مردی که بیش از 50 سال دارند، یک نفر از آنها دچار شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان می‌شود. تخمین زده می‌شود که 10 میلیون نفر دچار پوکی استخوان هستند و تراکم استخوانی حدود 34 میلیون نفر نیز کم بوده و احتمال ابتلا به پوکی استخوان در این افراد وجود دارد.

امروزه، پزشکان در مورد تشخیص، پیشگیری و درمان پوکی استخوان و همچنین عوارض ناشی از ابتلا به آن اطلاعات بیشتر دارند. به علاوه، استروژن یکی از داروهای موجود برای کنترل این بیماری است.

علائم و نشانه‌های ابتلا به پوکی استخوان

پوکی استخوان به معنی “استخوان متخلخل” است. اگر شما به پوکی استخوان مبتلا باشید، استخوان‌های شما از نظر ظاهری تفاوتی نمی‌کنند اما آنها موادی نظیر کلسیم و مواد معدنی دیگر خود را از دست می‌دهند. در نتیجه استخوان‌های شما قدرت خود را از دست داده و مستعد شکستگی – به خصوص در صورت زمین خوردن – می‌شوند.

شایع‌ترین انواع شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان به دلیل زمین خوردن با مچ یا با لگن اتفاق می‌افتند. احتمال ابتلا به شکستگی‌های فشاری در مهره‌های ستون فقرات نیز افزایش می‌یابد. شکستگی فشاری به دلیل ضعف استخوان ترک خورده ناشی از فشار وارده در حالت صاف اتفاق میافتد. این عارضه غالباً باعث ایجاد انحراف ستون فقرات در شانه‌های افراد سالخورده می‌شود که به آن “قوز بیوه‌ها” نیز گفته می‌شود.

ظاهر قوز بیوه‌ها یا شکستگی مچ دست و لگن پس از زمین خوردن ممکن است اولین علامت ابتلا به پوکی استخوان باشد مگر این که پزشک تراکم استخوانی شما را اندازه‌گیری کرده باشد. مردان نیز باید علائم کاهش قد، تغییر در وضعیت بدنی یا کمر دردهای ناگهانی را مورد ملاحظه و توجه قرار دهند.

عواملی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند

عوامل مختلفی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند که برخی از آنها عبارتند از:

سابقه شکستگی در بزرگسالی
سلامت عمومی پایین
استعمال دخانیات
وزن کم بدن
کمبود استروژن در زنان
یائسگی زودهنگام، قبل از سن 45 سالگی
برداشتن تخمدان‌ها به روش‌های جراحی قبل از سن 45 سالگی
اگر پیش از یائسگی بیش از یک سال سیکل قاعدگی اتفاق نیفتاده باشد
انجام درمان‌هایی که باعث کاهش استروژن می‌شوند مانند درمان سرطان سینه یا اندومتریوز
کمبود کلسیم
ضعیف بودن بینایی با وجود اصلاح مانند استفاده عینک
زمین خوردن
کم‌تحرکی
عوامل ارثی
کم بودن تستسترون در مردان که تشخیص داده نشده باشد

به علاوه، سابقه ابتلا به یکی از بیماری‌های زیر در مدران و زنان احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد:

پرکاری پاراتیروئید، هایپرپاراتیروئید
پرکاری تیروئید
ابتلا به بیماری‌های شدید کبدی
نارسایی کلیوی
تومورهیپوفیز
بیماری آدرنال
سوءجذب
ابتلا به ام اس
ابتلا به روماتیسم مفصلی
مالتیپل مایلوما
لیمفوما
لوسمی
ابتلا به دیابت

مصرف داروهای زیر نیز باعث افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان می‌شود:

داروهای تشنج
داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن
استروئیدها (پردنیزون، هیدروکورتیزون، دگزامتازون)
هپارین
لیتیوم
تیروکسین زیاد، جایگزین تیروئید

تشخیص پوکی استخوان

تنها روش پیش‌بینی ابتلا به پوکی استخوان سنجش تراکم استخوان است. تراکم استخوانی را نمی‌توان با استفاده از اشعه ایکس تعیین کرد اما یک روش تخصصی با اشعه ایکس با دوز کم، دنسیتومتری یا تراکم سنجی استخوان نامیده می‌شود که برای اندازه‌گیری ستخوان‌های موجود در قسمت مختلف اسکلت به کار برده می‌شود. تحقیقات در دهه گذشته نشان می‌دهد که تراکم استخوان با شکستگی ارتباط دارد همان طور که بالا بودن کلسترول خون با احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی ارتباط دارد. هر چه تراکم استخوان پایین‌تر باشد، احتمال ابتلا به شکستگی به دلیل پوکی استخوان افزایش می‌یابد.

پزشکان روش‌های مختلفی را برای تشخیص ابتلا به پوکی استخوان به کار می‌برند که در آنها تراکم استخوان‌ها تعیین می‌شود. مشاوره‌های تخصصی نیز برای کمک به معاینه‌های تشخیصی درست امکان‌پذیر است. روش‌های مختلف تصویربرداری نیز عبارتند از:

ابزورپتیومتری اشعه ایکس دوئال (DXA)

این رایج‌ترین روش برای اندازه‌گیری تراکم است. در DXA از فناوری پرتو فن استفاده می‌شود و امکان اسکن سریع با اشعه ایکس بسیار کم‌توان را فراهم می‌سازد. معاینه هر کدام از ستون فقرات و لگن حدود 5 دقیقه طول می‌کشد. DXA ساعد نیز ممکن است مفید واقع شود به خصوص اگر هر دو لگن با روش‌های جراحی تعویض شده باشند. با اسکنر دلفی هالوژیک نیز می‌توان عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس کم‌توان را برای بررسی شکستگی‌های ستون فقرات انجام داد. DXA بدون درد انجام می‌شود. از شما خواسته می‌شود که لباس مخصوص بیمارستان را بپوشید تا از تداخل ناشی از لباس یا اشیای فلزی در تست شما پیشگیری شود. شما روی یک تخت دراز کشیده و دسته اسکنر به آرامی روی بخش موردنظر در بدن شما حرکت داده می‌شود. در این روش مانند ام آر آی نیازی به عبور از کانال نیست. انجام این تست حدود 10 تا 15 دقیقه طول می‌کشد.

اولتراسوند

با بررسی تراکم استخوان پاشنه می‌توان احتمال شکستگی‌های کلی را پیش‌بینی کرد. به هر حال، پیش‌بینی شکستگی مهره‌ای و لگن در اولتراسوند پاشنه به اندازه DXA لگن و ستون فقرات خوب نیست. در برخی موارد ممکن است پزشک این روش را به جای DXA یا همراه با آن برای شما تجویز نماید.

تست‌های دیگر مربوط به استخوان نیز ممکن است مفید واقع شوند که به وضعیت خاص شما بستگی دارد:

توموگرافی کامپیوتری کمی

در این روش از اسکنر سی تی استاندارد استفاده می‌شود. دو مهره در قسمت پایین کمر برای اسکنهای مقطعی انتخاب می‌شوند که با نرم افزار مخصوص تراکم سنجی آنالیز می‌شوند. کل این فرایند در مدت 15 دقیقه انجام می‌شود. این معاینه گاهی اوقات و در صورتی که آرتروز در کمر وجود داشته باشد و باعث نامعتبر شدن نتایج تست DXA شود به کار برده می‌شود.

رادیوگرافی جانبی

با استفاده از یک واحد پرتونگاری عادی، نمای بالا و پایین ستون فقرات برای بررسی شکستگی‌های احتمالی مشاهده می‌شود. این تست حدود 15 دقیقه طول می‌کشد.

چه افرادی باید تحت اسکن تراکم استخوان قرار گیرند؟

زنان و مردان بیش از 50 سال که احتمال پوکی استخوان در آنها وجود دارد باید تحت اسکن تراکم استخوان قرار گیرند. اگر تراکم استخوان شما کم باشد، احتمال شکستگی در استخوان در آینده افزایش می‌یابد. در صورتی که احتمال پوکی استخوان زیاد باشد، افرادی که کمتر از 50 سال دارند نیز باید تحت اسکن تراکم استخوان قرار گیرند.

هر چه زودتر متوجه کم بودن تراکم استخوانی خود شوید بهتر است. شما باید در اسرع وقت سلامت استخوان را خود را مدیریت کنید. دانستن این اطلاعات به این معنی است که شما و پزشکتان باید اقدامی برای تقویت استخوان‌ها انجام دهید و سرعت کاهش تراکم استخوان را کم کرده و احتمال بروز شکستگی را کاهش دهید.

نتایج چه چیزی را نشان می‌دهند؟

اسکن تراکم استخوان مشخص می‌سازد که آیا نیاز به انجام اقدامی برای افزایش سلامت استخوان‌ها هست یا نه. نتایج نشان می‌دهد که استخوان‌های شما در کدام یک از محدوده‌های زیر است:

عادی و سالم
تراکم استخوان کم (استئوپنیا)
پوکی استخوان

تخفیف‌های بیمه

تخفیف‌های بیمه شامل بسیاری از افراد می‌شود اما همه افرادی که نیاز به اسکن تراکم استخوان دارند مشمول آن نمی‌شوند. اگر واجد شرایط استفاده از تخفیف‌های بیمه‌ای باشد، پزشک به شما خواهد گفت. تخفیف‌های بیمه‌ای برای اسکن تراکم استخوان افراد زیر قابل استفاده است:

قبلاً مبتلا به پوکی استخوان تشخیص داده شده بوده‌اید
در گذشته به دلیل تصادفات جزئی دچار شکستگی شده‌اند
کورتیکواستروئید (معمولاً برای درمان آسم) استفاده می‌کنند.
زنانی یائسگی زودرس دارند
مردانی که تستسترون کمی دارند
افراد مبتلا به بیماری سلیاک (یا بیمارهای سوءجذبی دیگر)، تیروئید پرکا یا بیماریهای پاراتیروئید، روماتیسم مفصلی، بیماری‌های کبدی یا کلیوی
اگر سن آنها بیش از 70 سال باشد

بیمارانی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آنها زیاد است مشمول تخفیف‌های بیمه‌ای نمی‌شوند و باید هزینه‌های اسکن تراکم استخوان را به طور مستقیم پرداخت نمایند.

درمان پوکی استخوان

آزمایش تراکم استخوان به پزشک نشان می‌دهد که آیا تراکم استخوان‌ها عادی یا کم است یا فرد به پوکی استخوان مبتلا است. بر اساس این نتایج و ریسک فاکتورهای شکستگی، شما و پزشک ممکن است یکی از روش‌های درمانی زیر را انتخاب نمایید.

مهم نیست که تراکم استخوانی شما چقدر باشد، همه مردان و زنان باید سبک زندگی خود را بهبود دهند تا از تحلیل استخوانی جلوگیری شود. برخی از این تغییرات عبارتند از:

یک برنامه ورزشی منظم مانند پیاده‌روی، رقص، وزنه برداری، ورزش‌های راکتی داشته باشد و از دستگاه‌های مقاومتی نیز استفاده کنید.
به علاوه، باید به اندازه کافی ویتامین D مصرف کنید. باید 400 واحد در روز مصرف کنید و این میزان نباید بیش از 800 واحد شود. دریافت مقادیر کافی ویتامین D از غذا ممکن است دشوار باشد. منابع اصلی ویتامین D در رژیم غذایی عبارتند از شیر غلیظ (100 واحد در هر فنجان)، زرده تخم مرغ (25 واحد در هر زرده تخم مرغ) و روغن ماهی (مقادیر متفاوت). قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز باعث تولید ویتامین D در پوست می‌شود اما استفاده از کرم‌های ضد آفتاب مانع این کار می‌شود. بسیاری از افراد باید از مکمل‌های ویتامین D استفاده کنند تا دریافتی بدن آنها به اندازه کافی برسد. بیشتر مولتی ویتامین‌ها حاوی 400 واحد ویتامین D هستند.
باید در سن 50 سالگی هر روز 1000 میلیگرم و در روز پس از 65 سالگی 1200 تا 1500 میلی گرم کلسیم دریافت کنید

درمان شکستگی‌ها

هدف پزشکان، پیشگیری از بروز شکستگیها است اما گاهی اوقات علیرغم همه تلاش‌ها، این اتفاق می‌افتد. شایع‌ترین نوع شکستگی ناشی از پوکی استخوان، شکستگی‌هایی است که در مچ دست، ستون فقرات و لگن اتفاق می‌افتند. شکستگی‌های مچ دست و لگن را می‌توان با گچ گرفتن، بستری شدن در بیمارستان یا انجام عمل جراحی تحت درمان قرار داد که به نحوه شکستگی استخوان بستگی دارد. شکستگی‌های مهره‌ای نیز بسیار دردناک هستند و در حال حاضر برخی روش‌ها برای درمان آنها وجود دارد.

دارو

اگر توده استخوانی و ریسک فاکتورها باعث افزایش احتمال بروز شکستگی می‌شوند، پزشک ممکن است برای درمان و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان برخی داروها را برای شما تجویز نماید. داروهای متعددی برای این منظور وجود دارند که همه آنها خطرات و مزایایی دارند. فقط شما و پزشک شما می‌توانید انتخاب کنید که کدام یک از داروها برای شما مناسب است.

استروژن

هورمون زنانه استروژن در پیشگیری از تحلیل استخوان به خصوص در زمان یائسگی بسیار مؤثر است. این هورمون به بازیابی توده استخوانی در زنان سالمند کمک می‌کند. استروژن شکستگی‌های ستون فقرات و لگن را حدود 30 تا 40 درصد کاهش می‌دهد. احتمال ابتلا به سرطان سینه و ابتلا به بیماری‌های عروقی مانند حملات قلبی و سکته مغزی به میزان ناچیزی افزایش می‌یابد. همچنین احتمال شکل‌گیری لخته خون در زمان استروژن درمانی به میزان کمی وجود دارد. خطرات و مزایای استروژن تراپی باید به دقت برای هر زنی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

بیس فوسفونات

این داروها در افزایش توده‌های استخوانی در همه سنین و کاهش 40 تا 50 درصدی احتمال بروز شکستگی بسیار مؤثر هستند. این داروها به سختی جذب می‌شوند و باید با معده خالی در هنگام صبح و فقط با آب مصرف شوند. سپس شما باید به مدت 30 دقیقه پس از مصرف و قبل از نوشیدن یا خوردن هر چیز دیگری صاف بمانید و دراز نکشید. به ندرت ممکن است این داروها باعث تحریک و زخم مری شوند. رژیم‌های روزانه و هفتگی برای مصرف بیش فوسفونات وجود دارد که اثربخشی هر دو در افزایش تراکم استخوانی یکسان است.

کلسی تونین

این دارو نیز به شکل اسپری بینی بوده و برخی مدارک نشان می‌دهد که به کاهش شکستگی‌های مهره‌ای کمک می‌کند. برخلاف داروهای دیگر، این دارو به کاهش درد ناشی از شکستگی نیز کمک می‌کند.

جایگزینی تستسترون

این دارو ممکن است برای مردانی که سطح تستسترون در بدن آنها کم است تجویز شود و باعث افزاش قدرت و حجم عضلات، میل جنسی، توده ستخوان و رشد مو می‌شود.

رالوگزفین (اویستا)

این دارو مانند استروژن در برخی قیمت‌های بدن (استخوان و قلب) عمل می‌کند و اثر برخلاف استروژن در برخی قسمت‌های دیگر بدن (سینه و رحم) دارد. این داروها احتمال شکستگی مهره‌ها را تا 40 درصد کاهش می‌دهد. این دارو نیز همانند استروژن باعث افزایش احتمال شکل‌گیری لخته خون شده و اگر در زمان یائسگی مصرف شود باعث گر گرفتگی می‌شود. به نظر می‌رسد این دارو احتمال ابتلا به سرطان سینه در زنان کم ریسک را تا 75 درصد کاهش می‌دهد. اثر این دارو بر شکستگیهای لگن تاکنون مورد بررسی و آزمایش قرار نگرفته است.

هورمون پاراتیروئید

تری پاراتید، نوعی هورمون پاراتیروئید است که باعث شکل‌گیری استخوان و افزایش تراکم مواد معدنی استخوان می‌شود. احتمال شکستگی در ستون فقرات، لگن، پاها، دنده‌ها و مچ دست در زنانی که این دارو را در دروان پس از یائسگی مصرف می‌کنند بین 50 تا 70 درصد کاهش می‌یابد. تری پاراتید یک داروی خودتزریقی است و باید تا مدت دو سال هر روز تزریق شود.

کیفوپلاستی

یک روش درمانی جدید برای شستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در ستون فقرات، کیفوپلاستی است. کیفوپلاستی یک روش کم تهاجمی است که برای انجام آن، شکاف‌های کوچکی در بدن ایجاد می‌شود. از طریق این شکاف‌ها، یک بالون کوچک درون استخوان تخریب شده وارد می‌شود تا شکل آن را به حالت قبلی بازگرداند. سپس این بالون با مواد سخت پر شده و به گسترش استخوان کمک می‌کند. بررسی اثرات بلند مدت استفاده از این روش درمان در حال بررسی است.