ستون فقرات از 26 استخوان بنام مهره تشکیل شده است که از نخاع و اعصاب محافظت و پشتیبانی می‌کند. بعضی از بیماری‌ها و صدمات می‌توانند ستون فقرات را تحت تأثیر قرار داده و ممکن است به مهرهها آسیب رسانده ، باعث درد شده و تحرک فرد را محدود کنند.
انواع اختلالات ستون فقرات
شرایط بسیاری ممکن است هر نقطه از ستون فقرات از گردن گرفته تا قسمت تحتانی کمر را درگیر نمایند. برخی از این اختلالات فراوان عبارتند از:
فتق دیسک
فتق دیسک هنگامی اتفاق می‌افتد که ماده ژل‌ای نرم داخلی دیسک‌ها که بین مهره‌های ستون فقرات قرار گرفته‌اند به داخل کانال نخاع نشت پیدا کند. این باعث فشار آمدن بر اعصاب نزدیک خود شده و موجب درد ، احساس سوزن سوزن شدن ، بی حسی یا ضعف در بازوها یا پاها می‌شود. فتق دیسک مساله‌ای بسیار رایج است و ممکن است در اثر آسیب دیدگی و جراحت ایجاد شود.
فتق دیسک را می‌توان به کمک دارو، فیزیوتراپی و روش‌های مدیریت درد به صورت غیر جراحی درمان و مدیریت کرد. البته در بعضی موارد جراحی ضروری است.
تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی ممکن است در گردن (مهره‌های گردنی ستون فقرات) یا قسمت تحتانی کمر (مهره‌های کمری ستون فقرات) رخ دهد. در صورتی که تنگی کانال نخاعی در مهره‌های کمری رخ دهد ، فشار وارده بر ریشه‌های اعصاب می تواند باعث احساس سوزن سوزن شدن ، بی حسی ، ضعف یا درد در پاها در هنگام راه رفتن شود. وقتی تنگی کانال نخاع در مهره‌های گردنی رخ دهد ، بیماران اغلب دچار احساس سوزش ، بی حسی یا درد در شانه‌ها و بازوهای خود می‌شوند.
تنگی کانال نخاعی بیشتر در مردان و زنان بالای 50 سال دیده می‌شود و می‌تواند در اثر آرتروز یا بالا رفتن سن ایجاد شود.
بیماری دژنراسیون دیسک
بیماری دژنراسیون یا تحلیل رفتن دیسک در اثر پیر شدن ستون فقرات ایجاد می‌شود و درد آن ممکن است از اسیب دیدگی دیسک ناشی شده باشد. این بیماری اغلب در ناحیه تحتانی کمر (مهره‌های کمری) یا گردن (مهره‌های گردنی) مشاهده می‌شود.
دیسک‌ها بالشتک‌های نرم و فشرده شده‌ای هستند که بین استخوان‌های ستون فقرات قرار گرفته‌اند. دیسک‌ها به عنوان کمک فنر برای ستون فقرات عمل می‌کنند و باعث می‌شوند ستون مهرهها بتواند خم شده و منعطف باشد. با افزایش سن ، ممکن است دیسک‌ها آسیب ببیند. زمانی که در یک فرد دیسکی دچار تخریب و انحطاط شود ، ممکن است دچار کمر درد یا گردن دردی شود که می‌تواند تا دستها و پاها نیز کشیده شود.
اسپوندیلولیستزیس یا لغزش مهره
اسپوندیلولیستزیس یا لغزش مهره بیماری است که در آن یکی از استخوان‌های ستون فقرات (مهره) از جای خود خارج شده باشد. در ابتدا ممکن است خروج دیسک از جای خود هیچ علامتی نداشته یا علائمی جزئی داشته باشد. اما اگر شرایط شدیدتر باشد ، ممکن است موجب فشرده‌سازی یک عصب شده و باعث ایجاد درد در کمر یا گردن می‌شود. اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو ، که به طور طبیعی با بالا برای رفتن سن ستون فقرات اتفاق می‌افتد ، در بزرگسالان 50 سال به بالا شایعتر است.
درمان لغزش مهره به عوامل مختلفی بستگی دارد. درمان‌های غیر جراحی برای اغلب بیماران موفقیت آمیزند، اما اگر لغزش مهره شدید باشد ، ممکن است لازم باشد جراحی انجام شود.
ترومای ستون مهرهها
تروما یا آسیب دیدگی ستون مهرهها اغلب منجر به شکستگی ستون فقرات می‌شود. تروما ممکن است در اثر سقوط یا تصادف یا هر حادثه یا وضعیتی که طی آن مهره‌های ستون فقرات به شدت تحت فشار قرار گیرند ایجاد شود.
شکستگی فشاری ستون فقرات
شکستگی فشاری ستون فقرات ممکن است در اثر پوکی استخوان یا سرطان (تومورهای نخاعی) ایجاد شود. هر یک از مهره‌های ستون فقرات ممکن است دچار شکستگی فشاری شوند ، اما این نوع شکستگی معمولاً در قسمت فوقانی پشت (مهره‌های صدری) یا بخش‌های بالاتر از مهره‌های کمری ستون فقرات رخ می‌دهد. شکستگی‌های فشاری را می‌توان با استفاده از بریس یا عمل ورتبروپلاستی ( تزریق سیمان پزشکی به داخل مهره) درمان کرد ، اما در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی باشد.
انواع شکستگی فشاری شامل شکستگی گوه (هنگامی که شکستگی در قسمت جلوی مهره اتفاق افتاده باشد) یا شکستگی خرد شدگی مهره (هنگامی که کل مهره شکسته باشد) است. بیمارانی که دچار شکستگی ستون فقرات شوند ، اغلب دچار کمر دردهای حادی هستند که ممکن است منجر به دردهای مزمن ، بد فرم شدن و کاهش قد شود.
عفونت ستون فقرات
عفونت‌های ستون فقرات می‌توانند در ستون مهرهها ، دیسک‌های بین مهره‌ای ، کانال نخاعی ، کیسه سخت شامه‌ای یا بافت‌های نرم مجاور ایجاد شوند. عفونت ممکن است در اثر ارگانیسم‌های باکتریایی یا قارچی ایجاد شده و غالباً در بیمارانی که به تازگی تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند یا در اثر گرد آمدن مجموعه خاصی از عوامل خطر ایجاد شود . علائم عفونت ستون فقرات ممکن است شامل تب ، لرز ، درد ، سر درد ، سفتی گردن ، حساس شدن زخم به لمس و ترشح چرک و عفونت از زخم باشد. در بعضی موارد ، بیماران ممکن است متوجه ضعف ، بی حسی یا احساس سوزن سوزن شدن در بازوها یا پاهای خود شوند.
تومورهای نخاعی
تومورهای نخاع و ستون فقرات ممکن است باعث درد و فلج پیشرونده شوند. شایع‌ترین نوع تومور نخاعی ، سرطانی است که متاستاز کرده ، یعنی هنگامی که سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یافته و باعث ایجاد تومور در ستون فقرات شده باشد. تومورهای نخاعی اولیه تومورهای نادری هستند که از خود ستون فقرات منشاء می‌گیرند. این تومورها بسته به موقعیت و میزان رشدشان ممکن است به لحاظ پیچیدگی متفاوت باشند.
تشخیص درست این مساله که چه نوع جراحی برای هر شرایط خاصی مناسب است اهمیت زیادی دارد. جراحی می‌تواند روش بسیار مؤثری در حفظ توانایی راه رفتن فرد و کاهش درد بوده و با کاهش حجم تومور باعث شود سایر اقدامات درمانی تاثیر بیشتری داشته باشند.
متاستاز سرطان در ستون فقرات
با پیشرفت سرطان ، ممکن است سرطان از محل اصلی خود به دیگر نقاط بدن گسترش یافته و یا متاستاز شود. ستون فقرات یکی از مناطقی است که معمولا سرطان به آن متاستاز می‌کند. هنگامی که سرطان به ستون فقرات گسترش یابد ، بیماران ممکن است دچار کمر درد یا احساس ضعف و بی حسی در بازوها و پاهای خود شوند که در برخی موارد ، این درد شدید است. برای درمان متاستاز سرطان به ستون فقرات ، جراحان مغز و اعصاب با همکاری پزشکان دیگری از جمله متخصصان انکولوژی ( متخصص درمان سرطان) و رادیولوژی برنامه درمانی جامع و ویژه‌ای برای هر بیمار خاص تهیه می‌کنند.
تومورهای غلاف عصبی
تومورهای غلاف عصبی نوعی از تومور هستند که در ریشه اعصابی که از نخاع خارج می‌شوند ایجاد می‌شوند. این تومورها به طور معمول ، خوش خیم بوده و رشد کند اهنگی دارند. با این وجود ، بسته به محل و اندازه دقیق تومور ، می‌توانند باعث درد ، ضعف یا بی حسی شوند. در بعضی موارد پزشکان ممکن است صرفا لازم ببینند تومور تحت نظر قرار بگیرد ، اما در موارد دیگر ممکن است جراحی ضروری باشد.
بیماری عروقی ستون فقرات
بیماری‌های عروقی ستون فقرات سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌هایی که خون را به نخاع منتقل می‌کنند درگیر می‌کند. زمانی می‌گویند فردی به بیماری عروقی ستون مهرهها مبتلا است که عروق خونی‌ای به طور غیر طبیعی در نزدیکی نخاع او تشکیل شده باشند. شایع‌ترین اختلالات عروقی ستون فقرات، بدشکلی شریانی وریدی و فیستول شریانی وریدی هستند.
علائم بیماری‌های عروقی در ستون فقرات ممکن است بسته به مکان و شدت آن متفاوت باشند. علائم ممکن است شامل درد و بی‌حسی در اندام‌ها و یا در برخی موارد فلج در یک یا چند اندام انتهایی ( دستها و پاها) باشد. جراحان برای تشخیص بیماری عروقی ستون مهرهها از ام آرآی یا تصویربرداری سی تی اسکن کمک می‌گیرند تا بتوانند هرگونه ناهنجاری در این نواحی را شناسایی کنند.
در بعضی موارد ، ممکن است انجام جراحی ضروری باشد. این جراحی‌ها ممکن است به شکل جراحی‌های کم تهاجمی اندوواسکولار یا جراحی‌های باز انجام شوند.
اسکولیوز
ستون فقراتی که رشدش کامل شده مجموعه‌ای از منحنی‌ها و زوایای طبیعی تشکیل شده كه باعث می‌شوند ستون مهرهها بتواند وزن سر ، بازوها ، شانه‌ها و قفسه سینه را تحمل کرده و بالاتنه تنه را در تعادل با لگن ، باسن و ران‌ها نگه دارد. در صورتی که میزان خمیدگی این منحنی‌ها و زاویا غیر طبیعی باشد ، ستون فقرات نامتعادل می‌شود که این مساله ممکن است منجر به درد و محدودیت در عملکرد فرد شود.
یکی از انواع ناهنجاری‌های ستون فقرات که اغلب در کودکان در حین رشد دیده می‌شود، اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات است. اسکولیوز به طور معمول انحنا پیدا کردن ستون فقرات به طرفین است. این انحنا ممکن است خفیف باشد و یا ممکن است با بزرگ شدن کودک شدیدتر شده و منجر به ناهنجاری‌های ناتوان کننده ستون فقرات شود.
سایر ناهنجاری‌های ستون فقرات ممکن است در اثر صدمات و تروما ، جراحی‌های قبلی ستون فقرات، پوکی استخوان ، آسیب‌های نخاعی ، بیماری‌های عصبی عضلانی ، مشکلات مادرزادی یا بیماری‌های دژنرتیو ستون فقرات ایجاد شوند. اصلاح اسکولیوز و بدفرمی‌های ستون فقرات اغلب به جراحی‌های پیچیده‌ای نیاز دارد.
سندرم تترد کورد
سندرم تترد کورد به اختلالی گفته می‌شود که در ان نخاع به طور غیرمعمول به بافت‌های اطراف متصل شده و باعث کشش غیر طبیعی ستون فقرات می‌شود. این اتصالات غیرطبیعی ستون فقرات ممکن است مادرزادی باشند و یا در اثر آسیب دیدگی‌های نخاعی ایجاد شده باشند. بسته به شدت اختلال و تفاوت رشد اتصالات نخاع ، علائم ممکن است از بدو تولد یا در دوران کودکی و یا بعدها در بزرگسالی ظاهر شوند.
ناهنجاری چیاری
ناهنجاری چیاری با وجود نقائص ساختاری در مخچه ،یعنی بخشی از مغز که مسوول کنترل تعادل بدن است، شناخته می‌شود. اگر شخصی به ناهنجاری چیاری مبتلا باشد ، مخچه او از قاعده جمجمه پایین‌تر آمده و به سمت نخاع رانده شده و هم مغز و هم نخاع را تحت فشار قرار می‌دهد.
صدمات نخاعی
طناب نخاعی از یک دسته اعصاب تشکیل شده که از بالا تا پایین پشت ما کشیده شده و پیام‌هایی را بین مغز و قسمت‌های دیگر بدن رد و بدل می‌کند. آسیب دیدگی نخاع انتقال این پیام‌ها را مختل کرده و ممکن است منجر به کاهش یا عدم حرکت و احساس در بخش‌های پایین‌تر از قسمت آسیب دیده نخاع شده و یا عملکرد روده و مثانه را مختل کند. آسیب دیدگی نخاع ممکن است ناشی از تروما ، قطع خونرسانی یا فشرده‌سازی ناشی از تومور در نخاع ایجاد شود. هر ساله حدود 12000 مورد جدید آسیب نخاعی مشاهده می‌شود.
در صورت تشخیص آسیب نخاعی ، بیماران تحت نظارت یک تیم توانبخشی که ممکن است شامل جراحان مغز و اعصاب ، متخصصان مغز و اعصاب ، متخصصان اعصاب ، متخصصان توانبخشی ، کاردرمانگرها و افراد دیگر باشد قرار می‌گیرند. ممکن است لازم باشد برای تثبیت ستون فقرات یک جراحی توسط جراحان مغز و اعصاب انجام شود تا بیمار بتواند برنامه توانبخشی خود را انجام دهد. با این حال ، جراحی لزوماً نقایص ناشی از صدمات نخاعی را بهبود نمی‌بخشد.
سندرم جراحی ناموفق کمری
علامت مشخصه سندرم جراحی ناموفق کمری وجود درد مداوم پس از جراحی‌های کمر است، اگرچه جراحان تمام تلاش خود را می‌کنند تا مطمئن شوند درمان اختلالات نخاعی موفقیت آمیز بوده و درد بیماران کاهش یافته است.
علل اختلالات ستون فقرات
اختلالات ستون فقرات بسته به شرایط خاص دلایل زیادی دارند. در برخی موارد، علل ایجاد این اختلالات ناشناخته است. علل شایع اختلالات ستون فقرات عبارتند از:
- تصادفات یا سقوط
- اختلالات مادرزادی
- التهاب
- عفونت
- اختلالات ارثی
- صدمات از جزئی تا صدمات اسیب‌زآ و تروماتیک
- فرسایش دژنراتیوی که در اثر بالا رفتن سن ایجاد می‌شود.
علائم اختلالات ستون فقرات
علائم و نشانه‌ها بسته به نوع اختلالی که ستون فقرات را درگیر کرده و اغلب دیگر نقاط بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و بسته به ناحیه‌ای از ستون فقرات یا نخاع که تحت تاثیر قرار گرفته متفاوتند . علائم شایع عبارتند از:
- گرد شدن غیر طبیعی شانه‌ها یا کمر
- کمر درد یا گردن دردی که ممکن است حاد و شدید و ناگهانی، مبهم و تیر کشنده و یا تیز و سوازن باشد.
- اختلال عملکرد مثانه یا روده
- حالت تهوع و یا استفراغ
- درد ارجاعی در بازوها یا پاها
- سفتی یا گرفتی
- عدم تقارن یا تعادل ظاهری، به عنوان مثال یک شانه یا یک سمت لگن بالاتر از سمت دیگر باشد
- احساس ضعف ، بی حسی یا سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی در بازوها یا پاها
عوامل خطر برای اختلالات ستون فقرات
عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به اختلالات ستون فقرات را افزایش دهند عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- روش‌های نادرست بلند کردن اشیاء
- بعضی عادات غذایی و سبک زندگی نامناسب مانند سبک زندگی بی تحرک ، کمبود کلسیم یا سیگار کشیدن
- بیماری‌های دیگر مانند آرتروز ، آرتریت روماتوئید یا بیماری‌های تیروئید
- استفاده بیش از حد و فشار اوردن بر ستون فقرات در ورزش یا به خاطر شغل
- وضعیت بدنی نامناسب و ضعیف
- فعالیت‌های شدید تکراری
تشخیص اختلالات ستون فقرات
متخصصان ستون فقرات برای تشخیص اختلالات ستون فقرات ارزیابی‌های کاملی انجام می‌دهند، از جمله:
- معاینه بدنی
- بررسی سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی بیمار
- بررسی و پرسش درباره علائم و عوامل خطر
- انجام معاینات مغز و اعصاب، در صورتی که به وجود یک آسیب یا اختلال عصبی مشکوک شوند
بسته به شرایط فردی و خاص هر بیمار ، پزشکان ممکن است انجام یک یا چند مورد از روش‌های تشخیصی زیر را توصیه کنند ، مانند:
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی ( ام آر آی): در این روش از امواج رادیویی و یک آهنربای قوی برای تولید تصاویر دقیقی از ستون فقرات استفاده می‌شود. روش ام آر آی برای تشخیص صدمات و اختلالات بافت‌های نرم مانند عضلات ، رباط‌ها ، تاندون‌ها ، نخاع و اعصاب مفید است.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) : در سی تی اسکن از اشعه ایکس به صورت تخصصی همراه با ماده حاجب یا بدون آن، برای تولید تصاویری از مقطع ستون فقرات و تصاویر سه بعدی ستون فقرات استفاده می‌شود. سی تی اسکن ، تصاویری با جزئیات دقیق‌تری نسبت به تصاویر اشعه X ارائه می‌دهد که از ان‌ها می‌توان برای ارزیابی صدمات یا اختلالات استخوانی استفاده کرد.
• تصویربرداری با اشعه ایکس: از تصاویر اشعه ایکس برای تشخیص و بررسی مشکلات استخوانی مانند شکستگی و سایر آسیب‌ها و اختلالات مزمن گردن یا نواحی مختلف پشت استفاده می‌شود.
• بیوپسی ( نمونه‌برداری): در صورتی که احتمال ابتلا به سرطان در بیمار وجود داشته باشد ، جراحان مغز و اعصاب می‌توانند یک نمونه کوچک از بافت را برای آنالیز و بررسی تحت میکروسکوپ بردارند.
• الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله(EMG): در معاینات الکترودیاگنوزیس، فعالیت الکتریکی ایجاد شده توسط عضلات و اعصاب اندازه‌گیری می‌شود. این روش‌ها معمولاً چگونگی واکنش قسمت‌های مختلف بدن نسبت به محرک‌ها را نشان می‌دهند.
درمان اختلالات ستون فقرات
متخصصان ستون فقرات اغلب بسته به شرایط یا آسیب دیدگی خاص ، از یک یا چند روش درمانی استفاده می‌کنند. بعضی از این روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- استفاده از بریس یا کمربندهای طبی ستون فقرات
- درمان‌های خاص سرطان مانند جراحی برای خارج کردن تومورها ، پرتودرمانی ، پرتوجراحی و شیمی‌درمانی
- یخ درمانی یا گرما درمانی برای صدمات
- انواع تزریق مانند تزریق کورتون یا بلاک عصبی برای مدیریت درد
- استفاده از داروهایی مانند داروهای ضد التهاب ، داروهای مسکن یا شل کننده‌های عضلانی
- توانبخشی با استفاده از فیزیوتراپی برای تقویت و کشش عضلات پشت، کمر و شکم
- جراحی برای تعویض دیسک‌ها ، فیوز (جوش دادن) مهرهها به هم ، باز کردن کانال نخاع یا ترمیم اعصاب
